چالش‌های یاددهی-یادگیری ریاضی در دوره تحصیلی ابتدایی: یک پژوهش نظریه‌ی مبنایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی ، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

2 استادیار مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیار برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

عوامل متعددی سبب شده است که امر یاددهی – یادگیری درس ریاضی در دوره ابتدایی از کارآمدی لازم برخوردار نباشد. در این راستا، هدف پژوهش حاضر واکاوی چالش­های یاددهی-یادگیری ریاضی در دوره تحصیلی ابتدایی تعیین شد. از رویکرد پژوهش کیفی و روش پژوهش نظریه مبنایی استفاده شد. گروه هدف شامل معلمان دوره ابتدایی شهر یزد بود که انتخاب آنها با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند نظری انجام شد. با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته تعداد 14 مصاحبه با معلمان دارای سابقه تدریس حداقل 5، و به‌طور میانگین 9 سال انجام شد و اشباع نظری حاصل گردید. داده‌ها به شیوه «کدگذاری» و «مقوله­ بندی» در سه سطح کدگذاری باز، محوری و انتخابی تحلیل شدند. همچنین برای تعیین اعتبار داده­ ها، از روش «سه ­سوسازی» در قالب راهبردهای تطبیق توسط شرکت‌کنندگان، بازاندیشی پژوهش­گر و بررسی از سوی متخصصان پژوهش کیفی تیم تحقیق­ استفاده شد. در مجموع یافته ­ها مؤید ابعاد شش گانه نظریه مبنایی بود. نتایج نشان داد «پدیده محوری» شامل «پیچیدگی درس و عدم تناسب زمانی-روشی» است. همچنین مهم­ترین «شرایط علّی» شامل: ضعف در پشتوانه­ ی پژوهشی و صلاحیتی و کم ­توجهی به مبانی و اصول برنامه­ ریزی بود. به علاوه، «ویژگی­های زمینه­ ای» شامل: زمینه ­های رفتاری و زمینه ­های سخت­ افزاری – مالی، و «شرایط محیطی» دربردارنده محیط فرهنگی-اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی و سیاست­ گذاری بود. همچنین، «راهبردها» شامل: پذیرش سلب اختیار و رجوع به مؤسسات کمک آموزشی بود. در نهایت، «پیامدها» بیانگر اضطراب و بیزاری از درس ریاضی، و تراکمی شدن مشکل یادگیری و عدم کاربست بود.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
آگاه، زینب. (1390). گفت‌وشنود معلم و دانش‌آموز در کلاس درس‌های ریاضی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید باهنر کرمان.
احمدی ده قطب‌الدینی، محمد و نجفی‌زند، جعفر. (1391). ارزشیابی فرایند تدریس معلمان ابتدایی در درس ریاضی بر پایه رویکرد آموزش تفکیکی. فصلنامه اندیشه­های تازه در علوم تربیتی، 7(2)، 19-34.
استراوس، آنسلم و کربین، جولیت. (1998/ 1395). مبانی پژوهش کیفی فنون و مراحل تولید نظریه‌ی زمینه‌ای. ترجمه: ابراهیم‌ افشار. تهران، نی.
بازرگان، عباس. (1395). مقدمه‏ای بر روش‏های تحقیق کیفی و آمیخته: رویکردهای متداول در علوم رفتاری. تهران: نشر دیدار.
بیرمی­پور، علی؛ سمساری، زهرا و هاشمی، سید اسماعیل. (1399). رابطه عوامل زمینه­ای و عملکرد ریاضی دانش­آموزان ایرانی در تمیز 2015. نوأوری­های آموزشی، 19(3)، 33-62.
پهلوان صادق، اعظم و کجباف، محمدباقر. (1390). نقش واسطه­ای فرایند آموزش ریاضی و فرهنگ مدرسه در ارتباط میان وضعیت اقتصادی – اجتماعی خانواده و باورها و ارزش­ها درباره­ی یادگیری ریاضی با نگرش ریاضی. نوآوری­های آموزشی، 10 (4)، 149-168.
جاودانی، محمد؛ مرزوقی، رحمت‌اله؛ فولادچنگ، محبوبه؛ محمدی، مهدی و ترک‌زاده، جعفر. (1394). تدوین الگوی کیفی مدیریت بر فرایندهای یاددهی-یادگیری در دوره ابتدایی. پژوهش­های آموزش و یادگیری (دانشور رفتار)، 22(7)، 133-148.
جعفری کافی‌آباد، فاطمه و کیان، مریم. (1394). شناسایی چالش‌های برنامه درسی ریاضیات در دوره تحصیلی ابتدایی در ایران. اولین کنگره علمی پژوهشی سراسری توسعه و ترویج علوم تربیتی و روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و علوم فرهنگی اجتماعی ایران، تهران، انجمن علمی توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.
خسروی سرشکی، مرضیه. (1389). بررسی تاثیر روش­های اکتشافی هدایت شده با روش­های سنتی در درس ریاضی سوم ابتدایی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
دفت، ریچارد ال. (1983/ 1386). مبانی تئوری و طراحی سازمان. ترجمه: علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
دلاور، علی و قربانی، محمد. (1389). بررسی عوامل انگیزشی و نگرشی مؤثر در پیش‌بینی پیشرفت ریاضیات، به منظور تدوین یک مدل ساختاری برای دانش‌آموزان پایه دوم دبیرستان. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 3(2)، 5-25.
رجبی، غلام­رضا و حریزاوی، مهدی. (1394). بررسی ساختار عاملی تأییدی مقیاس اضطراب ریاضیات-فرم ایرانی. مطالعات آموزش و یادگیری، 7(1)، 124-145.
رستمی­نژاد، محمدعلی؛ عجم، علی­اکبر و ضابط، حسین. (1398). بررسی تأثیر تدریس مبتنی بر محتوای الکترونیکی طنزمحور بر انگیزش و اضطراب ریاضی دانش­آموزان پنجم ابتدایی. تدریس پژوهی، 7(2)، 1-19.
رفیع­پور گتابی، ابوالفضل و گویا، زهرا. (1389). ضرورت و جهت تغییرات در برنامه درسی ریاضی مدرسه­ای در ایران از دیدگاه معلمان. نوآوری­های آموزشی، 9(1)، 91-120.
روحانی­فر، محبوبه؛ محسن­پور، مریم و گویا، زهرا. (1398). منشأ خطاهای دانش­آموزان در حل مسائل مربوط به سواد ریاضی. نوآوری­های آموزشی، 18(4)، 117-136.
شاکری، محسن. (1394). طراحی الگوی پاسخگویی اثربخش در دانشگاه‌های دولتی (رویکرد آمیخته)، رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
شیربیگی، ناصر؛ بلندهمتان، کیوان و تدین سنگانی، پروین. (1396). بررسی و مقایسه­ی سطح استقلال کاری درک ­شده معلمان در مدارس. مطالعات آموزش و یادگیری، 9(2)، 146-172.
صادقی اول، نسرین؛ امین خندقی، مقصود و سعیدی رضوانی، محمود. (1396). تحلیلی بر وضعیت برنامه درسی اجرا شده ریاضیات پایه چهارم ابتدایی. پژوهش در برنامه­ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه­ریزی درسی)، 14(26)، 81-99.
صفرعلی‌زاده، ملیحه و ادیب، یوسف. (1394). تاثیر یادگیری مشارکتی در تعامل با سبک­های یادگیری (وابسته به زمینه و نابسته به زمینه) بر پیشرفت تحصیلی درس ریاضی دانش­آموزان دختر پایه اول دبیرستان. پژوهش­های آموزش و یادگیری (دانشور رفتار)، 22(6)، 83-96.
ضرابیان، فروزان. (1397). بررسی تأثیر محتوای الکترونیکی مبتنی بر اصول طراحی چند رسانه­ای بر یادگیری دروس ریاضی، علوم دانش آموزان ششم ابتدایی. پژوهش های برنامه درسی، 8(2)، 48-69.
عزت‌خواه، کریم. (1388). آشنایی با مفاهیم و روش تدریس ریاضیات. تهران: انتشارات پیام نور.
عسگری، زهرا؛ کارشکی، حسین و مهرام، بهروز. (1397). پیامدهای روان­شناختی- تحصیلی مؤسسات آموزشی کنکور: مطالعه­ای مبتنی بر نظریه زمینه­ای. روان‌شناسی تربیتی، 14(3)، 173-202.
علم، مرضیه و علم، رضا. (1394). آموزش ریاضیات در مدارس و مشکلات مربوط. سومین همایش علمی پژوهشی علوم­تربیتی و روان‌شناسی آسیب­های اجتماعی و فرهنگی ایران.
علم‌الهدایی، سیدحسن. (1381). راهبردهای نوین در آموزش ریاضی. تهران: نشرشیوه. 
فراستخواه، مقصود. (1387). آینده اندیشی درباره کیفیت آموزش عالی ایران؛ مدلی برآمده از نظریه مبنایی (GT). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی درآموزش عالی، 50(4)، 67-95.
کیامنش، علیرضا. (1377). برنامه قصد شده برای درس ریاضی دوره ابتدایی در ایران و چند کشور جهان. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، 7(8)، 40-62.
گال، مردیت؛ بورگ، والتر و گال، جویس. (1996/ 1396). روش‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم تربیتی و روا‌ن‌شناسی (جلد دوم). ترجمه: جمعی از مؤلفان زیر نظر دکتر احمدرضا نصر اصفهانی، تهران: سمت.
محسن­پور، مریم؛ گویا، زهرا؛ شکوهی­یکتا، محسن؛ کیامنش، علیرضا و بازرگان، عباس. (1394). سنجش تشخیصی صلاحیت­های سواد ریاضی. نوأوری­های آموزشی، 14(1)، 7-33.
معصومی، فریده. (1392). بررسی تاثیر ارزشیابی مستمر بر پیشرفت درس ریاضی دانش­آموزان دختر پایه چهارم ابتدایی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه آزاد تهران مرکزی.
یافتیان، نرگس. (1397). شناسایی مدلی برای فعالیت­های خلاقانه دانشجویان ریاضی: یک تحقیق کیفی. پژوهش­های برنامه درسی، 8(2)، 172-198.
 
ب. انگلیسی
Akyıldız, P., Nur Aktas¸ F., Dede, Y., & Hacıomeroglu, G. (2021). Mathematics teachers’ values about teaching mathematics. Studies in Educational Evaluation, 68, 1-11.
Clements, D. H.  &Sarama, J. (2009). Learning and Teaching Early Math: The Learning Trajectories Approach. New York: Routledge.
Creswell, J. & Miller, D. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory into Practice, 39(3), 124–130.
Cvencek, D., Kapur, M., & Meltzoff, A. N. (2015). Math achievement, stereotypes, and math self-concepts among elementary-school students in Singapore. Learning and Instruction, 39, 1-10.
Demir, I, Kilic, S, & Depren, O. (2009). Factors affecting Turkish students’achievement in mathematics. US-China Education Review, 6(6), 47-53.
Hammouri, H. (2004). Attitudinal and motivational Variables related to mathematics achievements in Jordan:Findings from the Third International Mathematics and Science Study (TIMSS). Educational Research, 46 (3), 241-257.
Hanly, T.V. (2005). Commentary on early identification and interventions for students with mathematical difficulties: Make sense-do the math. Journal of Learning Disabilities, 4(83), 346-355.
Hong, J. Y., & Kim, K. (2016). Mathematical abstraction in the solving of ill-structured problems by elementary school students in Korea. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 12(2), 267-281.
Kaskens, J., Segers, E., Lin Goei, S., van Luit, J., & Verhoeven, L. (2020). Impact of children’s math self-concept, math self-efficacy, math anxiety, and teacher competencies on math development. Teaching and Teacher Education, 94, 1-14.
Pereraa, H. N., & John, J. E. (2020). Teachers’ self-efficacy beliefs for teaching math: Relations with teacher and student outcomes. Contemporary Educational Psychology, 61, 1-13.
Ramirez, G., Chang, H., Maloney, E. A., Levine, S. C., & Beilock, S. L. (2016). On the relationship between math anxiety and math achievement in early elementary school: the role of problem solving strategies. Journal of Experimental Child Psychology, 141, 83-100.
Schoenfeld, A. H. (2016). Learning to think mathematically: Problem solving, metacognition, and sense making in mathematics, Journal of Education, 196(2), 1-38.
Zito, L., Cross, J. L., Brewer, B., Speer, S., Tasota, M., Hamner, E., Johnson, M., Lauwers, T., Nourbakhsh, I. (2021). Leveraging tangible interfaces in primary school math: Pilot testing of the Owlet math program. International Journal of Child-Computer Interaction, 27, 1-14.