کالبدشکافی مؤلفه‌های فرهنگ در قلمرو آموزش و یادگیری دانشگاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد و مدیریت مالی آموزش عالی

2 دانشیار مؤسسۀ پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی(نویسندۀ مسئول)

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، کالبدشکافی مؤلفه‌های فرهنگ در قلمرو آموزش و یادگیری دانشگاهی است. فرهنگ‌ دانشگاهی مفهومی سیال و چندبعدی بوده، و شناخت آن مستلزم رویکردی جامع‌نگر و کل‌گرا است. پژوهش کیفی حاضر با استفاده از روش فراترکیب به‌طور خاص با استفاده از راهبرد هفت‌ مرحله‌ای سندلوسکی و باروسو تدوین شده‌ است. یافته‌ها با تکنیک تحلیل مضمون استخراج و طبقه‌بندی شدند. در مجموع 156 مضمون پایه‌ای احصاء‌ شد، سپس در قالب 29 دسته مضامین سازمان‌دهندۀ سطح دوم دسته‌بندی شدند، و در مرحلۀ بعد جهت ترسیم مدلِ شبکۀ مضامین و ترکیب آن‌ها، 29 دسته مضامین سازمان‌دهندۀ سطح دوم در هفت دسته مضامین سازمان‌دهندۀ سطح اول به این صورت تلفیق شدند: 1- مؤلفه‌های سمبولیک (ارزش‌ها، آداب و رسوم، نمادها)؛ 2-هویت‌بخشی (هویت‌بخشی به دانشگاه؛ هویت‌بخشی به جامعۀ دانشگاهیان، جامعه‌پذیری دانشگاهیان)، 3-وجودی (چندبعدی بودن فرهنگ دانشگاهی، هنجارها، کثرت فرهنگ دانشگاهی، قاعده‌مندی، بازتولید فرهنگی)؛ 4-آکادمیک (نظام یاددهی و یادگیری، کیفیت آموزش، استقلال و آزادی علمی، هم‌زیستی با اخلاق علمی، حکمرانی دانشگاهی)؛ 5- علمی-معرفتی (هنجارهای علمی، توسعۀ علم، نوآوری و ارزش آفرینی)؛ 6-ساختاری (صورت‌پذیری فرهنگ دانشگاهی، تعامل خرده فرهنگ‌ها، انطباق با پیچیدگی محیطی)؛ 7-کنش‌گری (مشارکت اعضا، جهت‌دهنده به کار اعضا، تعاملات فرا‌دانشگاهی، روابط دانشگاهیان، تسهیم دانش اعضا، اعتماد دانشگاهی، رشد حرفه‌ای). در پایان شبکۀ مضامین استخراج و ترسیم شد. فرآیند مطالعۀ اکتشافی حاضر نشان داد فرهنگ دانشگاهی بر هفت ستون پایدار تکیه زده ‌است. هرچند میزان تأکید مؤلفان بر هر ستون برابر نیست اما هر‌گونه سیاست‌گذاری فرهنگی ناگزیر باید به همۀ این ارکان هم‌زمان توجه کند.

کلیدواژه‌ها


آشوری، داریوش (1357). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
ابراهیمی، روناک، عدلی، فریبا و مهران، گلنار (1394). نقش فرهنگ دانشگاهی بر دانش‌آفرینی از دیدگاه صاحب‌نظران نظام آموزش عالی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 21 (1)، ۱۵۱-127.
احمدی، غلامعلی، پسندیده، جواد و دهقان‌زاده، احد (1395). فرهنگ دانشگاهی و تغییرات آن در ایران. نشریه نما، 7 (1)، 32-24.
امیری، علی نقی، زارعی متین، حسن و ذوالفقارزاده، محمدمهدی (1389). پیچیدگی‌های فرهنگ و گونه‌شناسی مطالعات آن در آموزش عالی. راهبرد فرهنگ، 3 (11)، 40-7.
امین‌مظفری، فاروق، عباس‌زاده، محمد و رضایی فرهاد‌آباد، رجب (1393). بررسی رابطه فرهنگ رشته‌ای با انواع فرهنگ‌های دانشگاهی در تبریز. جامعۀ‌شناسی کاربردی، 26 (4)، 24-1.
خان‌محمدی، هادی، واعظی، رضا و دلشادتهرانی، مصطفی (1393). الگوی مشارکت شهروندی در مدیریت دولتی مبتنی بر تعالیم نهج‌البلاغه. فصلنامه مدیریت سازمان‌های دولتی، 2 (3)، 48-25.
ذاکرصالحی، غلامرضا (1396). دانشگاه ایرانی و مناقشه هویتی کارکردی: در جستجوی الگوی گم شده. فصلنامه مبانی تعلیم و تربیت، 7 (1)، 46-27.
ذاکرصالحی، غلامرضا (1397). مسائل آموزش عالی ایران. چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ذاکرصالحی، غلامرضا و نظریان، زهرا (1393). جایگاه فرهنگ دانشگاهی و الزامات نهادی علم در زندگی دانشجویی. فصلنامه جامعۀ‌شناسی نهادهای اجتماعی، 1 (3)، 69-33.
ذوالفقارزاده، محمدمهدی، امیری، علی‌نقی و زارعی متین، حسن (1390). کشف فرهنگ دانشگاه: واکاوی نظری و گونه‌شناختی مطالعات فرهنگ دانشگاهی. اندیشۀ مدیریت راهبردی، 5 (1)، 97-45.
صحبت‌لو، علی و میرزامحمدی، محمدحسن (1388). جهانی‌شدن و چالش‌های فرهنگ مطلوب دانشجویی در نظام دانشگاهی کشور. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 2 (42)، ۴۷.
صمدی، سمیه و تمنا، سعید (1394). رابطۀ سرمایۀ فرهنگی و سرمایۀ‌ اجتماعی با میزان آگاهی دانشجویان از فرهنگ دانشگاهی. فصلنامه مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 22 (1)، 126-99.
عابدجعفری، حسن، تسلیمی، محمدسعید، فقیهی، ابوالحسن و شیخ‌زاده، محمد (1389). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. اندیشۀ مدیریت راهبردی، 5 (2)، 198-151.
فاضلی، نعمت‌الله (1382). بررسی تطبیقی فرهنگ دانشگاهی ایران و بریتانیا. نامۀ انسان‌شناسی، 1(3)، 123-93.
فاضلی، نعمت‌الله (1387). فرهنگ و دانشگاه. تهران: نشر ثالث.
قانعی‌راد، محمدامین، ملکی، امیر و محمدی، زهرا (1393). مطالعۀ دگرگونی فرهنگی در سه نسل دانشگاهی (مطالعۀ موردی: اساتید علوم اجتماعی دانشگاه‌های تهران). مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، 15 (1)، 64-30.
کمالی، یحیی (1397). روش‌شناسی تحلیل مضمون و کاربرد آن در مطالعات سیاست‌گذاری عمومی، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، 4 (2)، 208-189.
لایقی، میترا و نوه ابراهیم، ابراهیم (1391). بررسی رابطه فرهنگ دانشگاهی با هویت دانشجویی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات. فصلنامه روان‌شناسی تربیتی، 3 (4)، 21-9.
محمدی، محمد، ناصری جهرمی، رضا و شهرکی، هاجر (1393). ارائه یک مدل توضیحی از درک دانشجویان از انواع فرهنگ‌های دانشگاهی با ارزیابی آن‌ها در مورد عناصر و فرآیندهای مدیریت دانش اعضای هیئت علمی دانشگاه شیراز. مجلۀ پژوهش در علوم انسانی، 2 (2)، 72-53.
ممنون، مینا، عدلی، فریبا و صمدی، پروین (1396). نقش فرهنگ دانشگاهی بر سهیم‌سازی دانش بین اعضای هیئت علمی مطالعه موردی دانشگاه الزهراء. فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی، 13 (1)، 50-29.
مهدیه، عارفه، همتی، رضا و ودادهیر، ابوعلی (1395). فرایند جامعه‌پذیری دانشگاهی دانشجویان دکتری: مورد مطالعه دانشگاه اصفهان. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 22 (1)، 73-45.
نش، کیت (1958/ 1383). جامعه‌شناسی سیاسی معاصر: جهانی‌شدن، سیاست و قدرت. ترجمه محمدتقی دل‌فروز. تهران: انتشارات کویر.
نصیری، حسین، یمنی‌دوزی سرخابی، محمد و حقانی، محمود (1397). تحلیل اثر ادغام در آموزش عالی بر فرهنگ دانشگاهی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 24 (2)، ۱۳۴- 109.
یمنی‌دوزی سرخابی، محمد (1388). رویکردها و چشم اندازهای نو در آموزش عالی. تهران؛ پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
یاسپرس، کارل (1960/ 1394). ایده دانشگاه، ترجمه مهدی پارسا و مهرداد پارسا. تهران: ققنوس.
Adams, G. R., Ryan, B. A., & Keating, L. (2000). Family relationships, academic environments, and psychosocial development during the university experience: A longitudinal investigation. Journal of Adolescent Research, 15(1), 99-122.
Alvaredo, F., Chancel, L., Piketty, T., Saez, E., & Zucman, G. (Eds.). (2018). World inequality report 2018. Belknap Press.
Berzonsky, M. D., & Kuk, L. S. (2005). Identity style, psychosocial maturity, and academic performance. Personality and Individual Differences, 39(1), 235-247.
Bezanilla, M. J., Fernández-Nogueira, D., Poblete, M., & Galindo-Domínguez, H. (2019). Methodologies for teaching-learning critical thinking in higher education: The teacher’s view. Thinking Skills and Creativity, 33
Crenshaw, P., Hale, E., & Harper, S. L. (2011). Producing intellectual labor in the classroom: The utilization of a critical thinking model to help students take command of their thinking. Journal of College Teaching & Learning (TLC), 8(7), 13-26.
Da Wan, C., Chapman, D. W., Zain, A. N. M., Hutcheson, S., Lee, M., & Austin, A. E. (2015). Academic culture in Malaysia: Sources of satisfaction and frustration. Asia Pacific Education Review, 16(4), 517-526.
Eichengreen, B., Park, D., & Shin, K. (2013). Growth slowdowns redux: New evidence on the middle-income trap (No. w18673). National Bureau of Economic Research.
Galtung, J. (1981). Structure, culture, and intellectual style: An essay comparing saxonic, Teutonic, Gallic and nipponic approaches. Information (International Social Science Council), 20(6), 817-856.
Glaser, B., & Strauss, A. (1967). The discovery of grounded theory (pp. 1-19). London: Weidenfield & Nicolson.
Igo, T., & Skitmore, M. (2006). Diagnosing the organizational culture of an Australian engineering consultancy using the competing values framework. Construction Innovation, 6(2), 121-139.‏
Lacatus, M. L. (2013). Organizational culture in contemporary university. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 76, 421-425.
López, M., Jiménez, J. M., Martín-Gil, B., Fernández-Castro, M., Cao, M. J., Frutos, M., & Castro, M. J. (2019). The impact of an educational intervention on nursing students' critical thinking skills: A quasi-experimental study. Nurse Education Today, 85, 1-6.
Lu, M., & Zhang, X. (2019). Towards an intelligent country: China’s higher education expansion and rural children’s senior high school participation. Economic Systems, 43(2), 1-1.
Mendoza, P., & Berger, J. B. (2008). Academic capitalism and academic culture: A case study. Education Policy Analysis Archives, 16(23), 1-27.
Moore, T. (2013). Critical thinking: Seven definitions in search of a concept. Studies in Higher Education, 38(4), 506-522.
Naoreen, B., & Adeeb, M. A. (2014). Investigating academic research culture in public sector universities of Pakistan. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116, 3010-3015.
Parker, L. D., & Roffey, B. H. (1997). Back to the drawing board: revisiting grounded theory and the everyday accountant's and manager's reality. Accounting, Auditing and Accountability Journal, 10(2), 212-247.
Pielmus, C. (2016). An overveiw of academic Culturi. A study on law enforment education. Land Forces Academy Review, 21(3), 220-229.
Pogodaeva, T., Zhaparova, D., & Efremova, I. (2015). Changing role of the university in innovation development: New challenges for Russian regions. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 214, 359-367.‏
Sandelowski, M., & Barroso, J. (2006). Handbook for synthesizing qualitative research. Springer publishing company.
Strauss, A., & Corbin, J. (1994). Grounded theory methodology: An overview. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of qualitative research (p. 273–285). Sage Publications, Inc.
Tierney, W. G., & Sabharwal, N. S. (2017). Academic corruption: Culture and trust in Indian higher education. International Journal of Educational Development, 55, 30-40.‏
Tsiring, D., & Sizova, Y. (2018). The peculiarities of the adherence and identification as components of the organizational culture of modern university. Procedia-SocialandBehavioral Sciences, 238, 665-669.
Välimaa, J., & Ylijoki, O. H. (2008). Cultural perspectives on higher education. New York: Springer.
Vargas, V. R., Lawthom, R., Prowse, A., Randles, S., & Tzoulas, K. (2019). Sustainable development stakeholder networks for organisational change in higher education institutions: A case study from the UK. Journal of Cleaner Production, 208, 470-478.‏
Wallace, G. (2000). The role and impact of corporate universities in the third millennium (pp. 58-77). London: Falmer Press.