اثربخشی کتاب‌درمانی تحولی بر مهارت ‌اجتماعی و مشکلات رفتاری دانش‌آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار روان‏شناسی تربیتی دانشگاه یزد

2 کارشناسی ارشد روان‏شناسی تربیتی

چکیده

این پژوهش برای بررسی اثربخشی کتاب‌درمانی تحولی بر مهارت ‌اجتماعی و مشکلات رفتاری دانش‌آموزان انجام شد. کتاب‌درمانی تحولی، یکی از انواع کتاب‌درمانی است که در محیط کلاس درس روی می‌دهد و معلم سعی می‌کند روش و رفتارهای مثبت مواجهه با چالش‌های زندگی را نشان دهد. پژوهش کاربردی حاضر از نوع تحقیقات نیمه ‏آزمایشی از نوع پیش‌آزمون، پس‌آزمون با گروه گواه است. جامعۀ آماری این پژوهش شامل همۀ دانش‌آموزان دختر پایۀ سوم ابتدایی مشغول به تحصیل در مدارس ابتدایی شهر یزد است. مشارکت‏ کنندگان این پژوهش، یک نمونه 40 نفری را در بر می‏ گیرد که به شیوۀ خوشه‌ای انتخاب شده و به‏ صورت تصادفی در دوگروه آزمایش و گواه (20 نفر در هرگروه)، گمارده شده‌اند. برای اندازه‌گیری متغیرهای وابسته، از پرسش‌نامه مهارت اجتماعی گرشام و الیوت استفاده شد. نتایج اندازه‏ گیری مکرر، بیانگر این موضوع بود که کتاب‌درمانی تحولی بر مهارت اجتماعی و ابعاد آن، یعنی همکاری، قاطعیت و خویشتن‌داری تأثیرگذار بوده‌است. فرضیه‌های پژوهش دربارۀ تأثیر کتاب‌درمانی بر کاهش مشکلات رفتاری و رفتارهای بیرونی، تأیید شد؛ امّا فرضیه‌های پژوهش دربارۀ کاهش رفتارهای درونی و بیش‌فعالی تأیید نشد. بنابراین، کتاب‏درمانی یکی از روش‌های آموزش غیرمستقیم است که می‌تواند مهارت‌های صحیح را به دانش‌آموزان آموزش دهد و تا حدی از مشکلات رفتاری آن‏ها بکاهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسدی گندمانی، رقیه، نسائیان، عباس، ادیب سرشکی، نرگس و کریملو، مسعود. (1392). تأثیر آموزش نظریه ذهن بر ارتقاء همکاری، خویشتنداری و قاطعیت کودکان اتیستیک 12-7 سال از دیدگاه معلمان. فصلنامه کودکان استثنایی، 13(3)، 44-33.
بانکی، یاسمن، امیری، شعله و اسعدی، سمانه. (1388). اثربخشی کتاب‌درمانی گروهی برمیزان اضطراب جدایی وافسردگی درکودکان والدین طلاق گرفته. دانشور رفتار، 16(37)، 8-1.
به‌پژوه، احمد، سلیمانی، منصور، افروز، غلامعلی و لواسانی، مسعود. (1389). تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر سازگاری اجتماعی وعملکرد تحصیلی دانش‏آموزان دیرآموز. نوآوری های آموزشی، 33، 28-19.
پریرخ، مهری و ناصری، زهرا. (1390). بررسی میزان برنامه‌های کتاب‌درمانی در میزان پرخاشگری کودکان. مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، 1، 40-34.
جواهری، محمدحسین و حاجی احمدی، سیمین. (1392). کتاب‏درمانی. مجله علوم اجتماعی، 65، 99-90.
جوکار، مهناز، باغبان، ایران؛ احمدی، سیداحمد.(1385). مقایسه اثربخشی مشاوره حضوری و کتاب‏درمانی  به شیوه شناختی در کاهش علائم افسردگی. مجله روانپزشکی و روان‏شناسی بالینی ایران، 12(3)، 276-270.
داداش‌ زاده، سپیده و پیرخائفی، علیرضا. (1394). بررسی اثربخشی استفاده از روشهای قصه گویی بر افزایش هوش اجتماعی دانش‏آموزان دختر مقطع چهارم و پنجم ابتدایی در سال 91-90. آموزش و ارزشیابی، 8(29)، 29-21.
دلقندی، فائزه، ریاحی‌نیا، نصرت، کدیور، پروین و صراحی، غلامرضا. (1397). اثربخشی مطالعات کتاب‏درمانی در حوزه کودکان و نوجوانان با روش فراتحلیل. فصلنامه مطالعات ملی کتاب‏داری و سازماندهی اطلاعات، 29(2)، 75-52.
سبزوار، مریم، لیاقتدار، محمدجواد و عابدی، احمد. (1394). مقایسه ابعاد مهارتهای اجتماعی دانش‌آموزان ابتدایی مدارس غیردولتی بدون کیف و دولتی شهر اصفهان. رویکردهای نوین آموزشی، 10 (1)، 120-105.
شیبانی، شهناز، یوسفی‌لویه، مجید و دلاور، علی. (1385). تأثیر قصه‌درمانی بر کاهش علایم افسردگی در کودکان افسرده. پژوهش در حیطه کودکان استثنائی، 6(4)، 916-893.
 
کربی، فیلیپ. (1393). قصه‌گویی وقصه‌خوانی (ترجمه حمید سپهر و رویا زمانی). یزد: انتشارات تیک.
قزل ایاغ، ثریا. (1383). ادبیات کودکان ونوجوانان وترویج خواندن. تهران: سمت.
گرمارودی، غلامرضا و وحدانی نیا، مریم السادات. (1385). سلامت اجتماعی، بررسی میزان مهارتهای اجتماعی دانش‌آموزان. فصلنامه پایش، 5، 153-147.
متسون، جانی و اولندیک، توماس. (1384). بهبودبخشی مهارت‌های اجتماعی کودکان:  ارزیابی و آموزش. ترجمة احمد به‌پژوه (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1988). تهران: انتشارات اطلاعات.
محمدخانی، شهرام و ابراهیم‌زاده، ناهید. (1392). مشکلات روانی و رفتاری دانش‏آموزان. تهران: ورای دانش.
نوکاریزی، محسن و عالم‌زاده، سمیه. (۱۳۹۰). تأثیر کتاب‌درمانی بر نشانگان‌های درونی‌سازی و برونی‌سازی‌شدة دانش‌آموزان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسة استثنایی وصال بیرجند. پژوهش‌نامه کتاب‏داری و اطلاع رسانی، 1 (1)، 197-218.
 Afolayan, J.A. (1992). Documentary perspective of bibliotherapy in education. Reading Horizons, 33, 137-148.
Basar, S., Latifoglu, G., & Güneyli, A. (2018). Influence of Bibliotherapy Education on the Social-Emotional Skills for Sustainable Future. Sustainability,10, 1-12.
Brown, I. and M. Percy (2007). A Comprehensive Guide to Intellectual and Developmental Disabilities. London: Brooks.
Carlbring, P., Bottcher, J., Magnusson, K., & Marklund, A. (2017). Adding a Smartphone App to Bibliotherapy for Social Anxiety: A Randomized Controlled Comparison. In: Applying CBT in Diverse Contexts: 51st Annual Convention: Program Book, 2017, p. 394-394.
Catalano, A. (2008). Making a place for bibliotherapy on the shelves of a curriculum materials center: The case for helping pre-service teachers use developmental bibliotherapy in the classroom. Education Libraries: Children Resources, 31(1), 17-22.
Centonze, V., Palmieri, V.O., Addabbo, F., Palmiotti, G.P., Albano, M.G., Ribatti, D., & Portincasa, P. (2018). New frontires of therapy: bibliotherapy. Recenti Progressi in Medicina, 109 (7), 384-387.
Chang, E.C.; Sanna, L.J.; Riley, M.M.; Thornburg, M.A.; Zumberg, K.M.; Edwards, M.C. (2007). Relations between Problem Solving Styles, and Psychological Adjustment in Young Adults: Is Stress a Mediating Variable? Personality and Individual Differences, 42(1), 135-144.
Cook, K. E., Earles-Vollrath, T., & Ganz, J. B. (2006). Bibliotherapy. Intervention of School and Clinic, 42(2), 91-100.
Forgan, J. W. (2002). Using Bibliotherapy to Teach Problem Solving. Intervention in School and Clinic, 38 (2), 75-82.
Gladding, S. T. (2005). Counseling as an art: The creative arts in counseling (3rd Ed.). Alexandria, VA: ACA.
Gregory, R.J., Schwer Canning, S., Lee, T. W., & Wise, C. (2004). Cognitive bibliotherapy for depression: A meta-analysis. Professional psychology Research and Practice, 35(3), 275-280.
Gresham, F. M., & Elliot, S. N. (1990). Social skills rating system. Circle pines, MN: American Guidance Service.
Iaquinta, A., & Hipsky, S. (2005). Practical bibliotherapy strategies for the inclusive elementary classroom. Childhood Education Journal, 34(3), 209-220.
Lenkowsky, R. S. (1987). Bibliotherapy: A review and analysis of the literature. Journal of Special Education, 21, 123-132.
Miller, P. J., Wiley, A. R., Fung, H., & Liang, C. H. (1997). Personal storytelling as a medium of socialization in Chinese and American families. Child Development, 68 (3), 557-68.
Motoomery, P., Maunders, K. (2015). The effectiveness of creative bibliotherapy for internalizing, externalizing, and prosocial behaviors in children: A systematic review. Children and Youth Services Review, 55, 37-47.
Mumbauer, J., & Kelchner, V. (2017). Promoting mental health literacy through bibliotherapy in school-based settings. Professional School Counseling, 21(1), 85-94.
Pardeck, J.T., & Pardeck, J.A. (1988). Helping children adjust to adoption through the bibliotherapeutic approach. Adoption and Fostering, 12 (3), 11-15.
Parker, J.G. & Asher, S.R. (1993). Friendship and friendship quality in middle childhood: Links with peer group acceptance and feelings of loneliness and social dissatisfaction. Developmental Psychology, 29(4), 611-621.
Pehrsson, D. E., & McMillen, P. S. (2010). Bibliotherapy in Counseling Practice. Teaching Module for counselor education course, CED 703, University of Nevada, Las Vegas.
Pehrsson, D. E., Allen, V. B., Folger, W. A., McMillen, P. S., & Lowe, I. (2007). Bibliotherapy with preadolescents experiencing divorce. The Family Journal, 15(4), 409-414.
Rahilla, S. A. & Teglasi, H. (2003). Processes and outcomes of story-based and skill-based social competency programs for children with emotional disabilities. Journal of School Psychology. 46 (6), 413-129.
Shechtman, Z. (2006). The contribution of bibliotherapy to the counseling of aggressive boys. Psychotherapy Research. 16(5), 645-651.
Wilson, S. & Thornton, S. (2005). I am really not alone in this anxiety: Bibliotherapy and pre-service primary teachers’ self-image as mathematicians. In Clarkson, P., Downton, A. Gronn, D., Horne, M. McDonough, A., Pierce, R., and Roche, A. (2005) Building connections: Research theory and practice.