انگیزش و هیجان‌های تحصیلی بر اساس نیم‌رخ‌های درگیری تحصیلی دانش‌آموزان دورۀ اول متوسطه شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای روان‌شناسی تربیتی دانشگاه سمنان

2 دانشیار گروه روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه تهران

چکیده

هدف از پژوهش حاضر مقایسۀ انگیزش و هیجان‌های تحصیلی دانش‌آموزان براساس نیم‌رخ‌های درگیری تحصیلی در آنها با رویکردی فرد-محور بود. بدین منظور تعداد ۵۸۶ نفر از دانش‌آموزان پایۀ نهم از دبیرستان‌های شهر تهران به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای سه مرحله‌ای انتخاب شده، و به پرسش‌نامه‌های درگیری تحصیلی، انگیزش تحصیلی و هیجان‌های تحصیلی پاسخ دادند. با استفاده از روش تحلیل نیم‌رخ نهفته چهار نیم‌رخ از درگیری تحصیلی دانش‌آموزان مشخص شد، که با عناوین نیم‌رخ درگیری زیاد، درگیری متوسط، درگیری کم و حداقل درگیری نام‌گذاری شدند. این چهار گروه در کارکردهای انگیزشی و هیجانی تفاوت داشتند، به‌این‌صورت که میزان هیجان لذت در دانش‌آموزان با نیم‌رخ درگیری زیاد در بالاترین حد و در نیم‌رخ حداقل درگیری، کمترین مقدار بود. هیجان منفی اضطراب در دانش‌آموزان با نیم‌رخ حداقل درگیری، بیشترین و در نیم‌رخ درگیری زیاد، کمترین میزان بود. برای انگیزش درون‌زاد و برون‌زاد نیز در دانش‌آموزان با نیم‌رخ درگیری زیاد، بیشترین میزان و در نیم‌رخ حداقل درگیری کمترین میزان به دست آمد، اما بی‌انگیزشی در نیم‌رخ حداقل درگیری بیشترین میزان و در نیم‌رخ درگیری زیاد، کمترین میزان را داشت. الگوهای به دست آمده نشان‌دهندۀ این است که، انگیزش و هیجان‌های تحصیلی دانش‌آموزان به عنوان تابعی از ترکیب ابعاد درگیری تحصیلی تغییر می­کند. این مطالعه نه تنها شواهد تجربی از ماهیت چندبعدی درگیری تحصیلی را نشان می‌دهد، بلکه در رابطه با انگیزش و هیجان‌های مرتبط با پیشرفت نیز کاربرد دارد. در نظر گرفتن ابعاد چندگانۀ­ درگیری تحصیلی دانش‌آموزان به صورت هم‌زمان با دیدگاه فرد-محور، استفاده از یک رویکرد مفید برای نشان دادن ناهمگنی نمونه، پیدا کردن الگوهای متفاوت درگیری ­تحصیلی و پیشایندهایش را نوید می­­دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اژه ای، محمدجواد، ویسانی، مختار، سیادت، سمیه سادات، خضری آذر، هیمن (1390). انگیزش تحصیلی و اضطراب آمار: بررسی نقش میانجی راهبردهای یادگیری، مجلۀروانشناسی، شمارة ۵8، 15(12)، ۱۱۰-۱۲۸.
 اقدسی، علی‌نقی و زینال فام، افسانه (۱۳۹۱). عوامل محیطی و اجتماعی مؤثر در ترک تحصیل (بازماندگان از تحصیل) دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های شهرستان میاندوآب در سال تحصیلی 90-89. آموزش و ارزشیابی (علوم تربیتی)، ۵(۱۷)، ۱۱۳-۱۳۰.
آهی، قاسم، درتاج، فریبرز، دلاور، علی، ابراهیمی، و قوام، صغری (۱۳۹۵). مدل‌یابی رابطة بین‌ درگیری تحصیلی والدین و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی با توجه به نقش میانجی انگیزش و درگیری تحصیلی دانش‌آموز. مجلةدستاوردهایروانشناختی )علومتربیتیوروان‌شناسی( دانشگاه شهید چمران اهواز، سال ۲۳، ۴(۲)، ۶۹-۹۰.
بردبار، مریم و یوسفی، فریده (۱۳۹۵). نقش واسطه‌ای فرایندهای نظام خود و هیجان‌های تحصیلی در رابطة بین محیط حامی خودپیروی و درگیری تحصیلی. فصلنامة روان‌شناسیتحولی: روا‌‌ن‌شناسانایرانی، (۴۹) ۱۳، ۱۳-۲۸.
حجازی، الهه و عابدینی، یاسمین (۱۳۸۷). الگوی ساختاری رابطة اهداف رویکردی- عملکردی، درگیری تحصیلی و پیشرفت تحصیلی. فصلنامهروا‌‌ن‌شناسی، ۱۲(۳)، ۳۴۲-۳۴۸.
حجازی، الهه، ستگار، احمد و قربان جهرمی، رضا (۱۳۸۷). الگوی پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی ریاضی: نقش اهداف پیشرفت و ابعاد درگیری تحصیلی. فصلنامهنوآوری‌هایآموزشی، ۱۷(۲۸)، ۲۹-۴۶.
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) (۱۳۹۴). کد خبر ۸۱۸۶۵۲۹۵.  http://www.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID=81865295
ربانی، زینب ، طالع پسند، سیاوش، رحیمیان، اسحاق، محمدی فر، محمدعلی (۱۳۹۶). رابطة بافت اجتماعی کلاس با درگیری تحصیلی: نقش میانجی فرایندهای نظام خود، انگیزش و هیجان‌های تحصیلی، فصلنامة روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، ۱۴ (۵۳)، ۳۷-۵۱.
رستگار، احمد (۱۳۹۱). الگویساختاریروابطادراکازساختار کلاس،اهدافپیشرفت،هیجانات پیشرفتودرگیریتحصیلی: مطالعةتطبیقینظامآموزشیسنتیومجازی. پایان‌نامة دکتری، دانشگاه پیام نور.
سماوی، سید عبدالوهاب، ابراهیمی، کلثوم و جاودان، موسی (۱۳۹۵). بررسی رابطه درگیری‌های تحصیلی، خودکارآمدی و انگیزش تحصیلی با پیشرفت تحصیلی در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر بندرعباس. دوفصلنامهراهبردهای­شناختیدریادگیری. ۴(۷). ۷۱-۹۲.
 قدم‌پور، عزت اله، میرزایی‌فر، داود، سبزیان، سعیده (۱۳۹۳). بررسی رابطة بین درگیری تحصیلی و افت تحصیلی در دانش‌آموزان پسر و دختر سال اول دبیرستان‌های شهر اصفهان (پیش‌بینی افت تحصیلی بر اساس درگیری تحصیلی). فصلنامه روان‌شناسی تربیتی.۱۰ (۳۴). ۲۳۷-۲۴۷.
عابدینی، یاسمین، حجازی، الهه، سجادی، حسین و قاضی طباطبائی، محمود (۱۳۸۷). نقش واسطه‌ای درگیری تحصیلی در ارتباط بین اهداف اجتنابی- عملکردی و پیشرفت تحصیلی در دانش‌آموزان دختر رشته علوم انسانی، پژوهش‌هایتربیتیوروان‌شناختی، سال ۴، ۱(۹)، ۴۱-۵۸.
غلامعلی لواسانی، مسعود، اژه‌ای، جواد،افشاری، محسن (۱۳۸۸). رابطة خودکارآمدی تحصیلی و درگیری تحصیلی با پیشرفت تحصیلی. روان‌شناسیمدرسه، ۱۳(۳)، ۲۹۰-۳۰۵.
غلامعلی لواسانی، مسعود، خضری آذر، هیمن، صالحی نجفی، مهسا و مالکی، اسداله (۱۳۹۶). الگوی ساختاری روابط بین نیازهای اساسی روان‌شناختی، انگیزش تحصیلی و درگیری تحصیلی در زبان انگلیسی. فصلنامه روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳(۴۳)، ۳۵-۵۸.
کاوسیان، جواد، فراهانی، محمدنقی، کدیور، پروین، هومن، عباس، شهرآرای، مهرناز و فرزاد، ولی‌اله (۱۳۸۶). مطالعة عوامل مؤثر بر انگیزش تحصیلی دانش‌آموزان دختر و پسر دبیرستان‌های سراسر کشور در سال تحصیلی ۱۳۸۳-۸۴. فصلنامه علمی پژوهشی روان‌شناسی دانشگاه تبریز، ۲: ۸، ۸۵-۱۰۸.
کاوسیان، جواد، کدیور، پروین و ولی‌اله فرزاد (۱۳۹۱). رابطة متغیرهای محیطی، تحصیلی با بهزیستی مدرسه: نقش نیازهای روان‌شناختی، خودتنظیمی انگیزشی و هیجان‌های تحصیلی. فصلنامه
 علمی - پژوهشیپژوهشدرسلامتروا‌‌‌ن‌شناختی، ۶ (۱)، ۱۰-۲۵.
کدیور، پروین، فرزاد، ولی‌الله، کاوسیان، جواد و نیکدل، فریبرز (1388). رواسازی پرسش‌نامه هیجان‌های تحصیلی پکران. فصلنامۀنوآوری‌هایآموزشی، 8(32).
نیکدل، فریبرز، کدیور، پروین، فرزاد، ولی‌اله، عرب‌زاده، مهدی و کاوسیان، جواد (1392). بررسی نقش واسطه‌ای هیجان­های تحصیلی در ارتباط میان اهداف پیشرفت و راهبردهای خودگردانی یادگیری: ارائه الگوی ساختاری. مجلة مطالعات آموزش و یادگیری، 5(2)، پیاپی 65/2،
 136-113.
Ainley, M., & Ainley J. (2011). Student engagement with science in early adolescence: The contribution of enjoyment to students’ continuing interest in learning about science. Contemporary Educational Psychology, 36, 4–12.
Ainley, M., Corrigan, M., & Richardson, N. (2005). Students, tasks and emotions: Identifying the contribution of emotions to students’ reading of popular culture and popular science texts. Learning and Instruction, 15(5), 433−447.
Archambault, I., Janosz, M., Fallu, J., & Pagani, L. S. (2009). Student engagement and its relationships with early high school dropout. Journal of Adolescence, 32, 651–670.  doi:10.1016/j.adolescence.2008.06.007
Bergman, L. R. (2001). A person approach in research on adolescence: Some methodological challenges. Journal of Adolescent Research, 16, 28–53.
Bergman, L. R., & Andersson, H. (2010). The person and the variable in developmental psychology. Zeitschrift für Psychologie. /Journal of Psychology, 218, 155–165.
Bergman, L. R., von Eye, A., & Magnusson, D. (2006). Person-oriented research strategies in developmental psychopathology. In D. Cicchetti & D. J. Cohen (Eds.), Developmental psychopathology (2nd ed., pp. 850– 888). London, United Kingdom: Wiley.
Bono, J. T. (2011). What good is engagement? Predicting academic performance and college satisfaction from personality, social support, and student engagement. A dissertation presented to the Graduate School of Arts and Sciences of Washington University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy.
Carver, C. S., & Harmon-Jones, E. (2009). Anger is an approach-related affect: Evidence and implications. Psychological Bulletin, 135, 183–204.
Christenson, S. L., Reschly, A. L., & Wylie, C. (2012). Handbook of research on student engagement. New York: Springer Science.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. New York: Plenum.
 Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1991). A motivational approach to self: Integration in personality. In R. A. Dienstbier (Ed.), Nebraska symposium on motivation: Perspectives on motivation (Vol. 38, pp. 237–288). Lincoln, NE: University of Nebraska.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2002). Self-determination research: Reflections and future directions. In E. L. Deci & R. M. Ryan (Eds.), Handbook on self-determination research, 431–441, Rochester, NY: University of Rochester Press.
Finn, J. D. (1989). Withdrawing from school. Review of Educational Research, 59, 117–142. Linnenbrink, E. A., & Pintrich, P. R. (2003). The role of self-efficacy beliefs in student engagement and learning in the classroom. Reading and Writing Quarterly, 19, 119-137.
Finn, J. D., & Rock, D. A. (1997). Academic success among students at risk for school failure. Journal of Applied Psychology, 82, 221-234.
Fredricks, J. A., Blumenfeld, P. C., & Paris, A. H. (2004). School engagement: potential of the concept, state of the evidence. Review of Educational Research, 74, 59- 109.
Jimmerson, S. R., Campos, E., & Greif, J. L. (2003). Toward an understanding of definitions and measures of school engagement and related terms. The California School Psychologist, 8, 7-27.
Ketchen, D. J., & Shook, C. L. (1996). The application of cluster analysis in strategic management research: An analysis and critique. Strategic Management Journal, 17, 441-458.
King, B., McInerney, D., Ganotice, F., & Vilarosa, J. (2015). Positive affect catalyzes academic engage-ment: Cross-sectional, longitudinal, and experimental evidence. Learning and Individual Differences, 39, 64-72.
Li, Y., & Lerner, R. M. (2011). Developmental trajectories of school engagement across adolescence: Implications for academic achievement, substance use, depression, and delinquency. Developmental Psychology, 47, 233–247. Doi: 10.1037/a0021307.
Linnenbrink, E. A. (2007). The role of affect in student learning: A multi-dimensional approach to considering the int eraction of affect, motivation and engagement. In P. A. Schutz & R. Pekrun (Eds.), Emotion in education. (pp. 107−124). Amsterdam: Elsevier.
Marks, H. M. (2000). Student engagement in instructional activity: Patterns in elementary, middle, and high school years. American Educational Research Journal, 37, 153–184.
Meyer, J. P., Stanley, L. J., & Vandenberg, R. J. (2013). A person-centered approach to the study of commitment. Human Resource Management Review. 23, 190-202.
Miller, D. C., & Bymes, J. P. (2001). Adolescents’ decision making in social situations: A self-regulation perspective. Journal of Applied Developmental Psychology, 22, 237–256.
Muthén, L., & Muthén, B. (1998-2008). Mplus User’s Guide. Fifth Edition. Los Angeles, CA: Muthen & Muthen.
Nylund, K. L., Asparouhov, A., & Muthén, B. (2007). Deciding on the number of profiles in latent profile analysis and growth mixture modeling: A Monte Carlo study. Structural Equation Modeling, 14, 535-569.
Pekrun R, Frenzel, A. C., Goetz, T., Perry, R. P.)2007(. The control-value theory of achievement emotions: An integrative approach to emotions in education. In: Schutz PA, Pekrun R, (Eds). Emotion in education. Burlington, MA: Academic Press, 13–36.
Pekrun, R. (2000). A social cognitive, control value theory of achievement emotions. In J. Heckhausen (Eds.), Motivational psychology of human development, 143−163. Oxford, UK: Elsevier.
Pekrun, R. (2006). The Control- value Theory of Achievement Emotions: Assumptions, Corollaries, and Implication for Educational Research and Practice, Educational ­Psychology ­Review, 18,315-341.
Pekrun, R., & Linnenbrink-Garcia, L. (2012). Academic emotions and student engagement. In S. Christenson, A. L., Reschly, & C. Wylie (Eds.), Handbook of research on student engagement (pp. 421-439). New York: Springer.
Pekrun, R., & Linnenbrink-Garcia, L. (2014). Handbook of emotions in education. New York: Taylor & Francis.
Pekrun, R., Goetz, T., & Perry, R. P. (2005). Achievement Emotions Questionnaire (AEQ). User’s manual. Department of Psychology, University of Munich, Munich, Germany.
Pekrun, R., Goetz, T., Daniels, L. M., Stupnisky, R. H., & Perry, R. P. (2010). Boredom in achievement settings: Control-value antecedents and performance outcomes of a neglected emotion. Journal of Educational Psychology, 102, 531–549.
Pekrun, R., Goetz, T., Titz, W., & Perry, R. P. (2002). Academic emotions in student's self-regulated learning and achievement: A program of qualitative and quantitative research. Educational psychologist, 37, 91-105.
Ratelle. C. F, Guyay. F, Vallerand. R G. (2007). Autonomous, Controlled, and A motivated Types of Academic­ Motivation:  Person-Oriented Analysis, ­, 99(4), 734-746.
Reeve, J. (2012). A Self-determination Theory Perspective on Student Engagement.  In S.L. Christenson et al. (eds.), Handbook of Research on Student Engagement.
Reeve, J., & Tseng, C.M. (2011). Agency as a fourth aspect of students’ engagement during learning activities. Contemporary Educational psychology, 36, 257–267.
Simons-Morton, B., & Chen, R. (2009). Peer and parent influences on school engagement among early adolescents. Youth & Society, 41, 3–25. Doi: 10.1177/0044118X09334861
Skinner, E. A., & Wellborn, J. G. (1994). Coping during childhood and adolescence: A motivational perspective. In D. Featherman, R. Lerner, & M. Perlmutter (Eds.), Life-span development and behavior (Vol. 12, pp. 91–133). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Skinner, E. A., Furrer, C., Marchand, G., & Kindermann, T. (2008). Engagement and disaffection in the classroom: Part of a larger motivational dynamic? Journal of Educational Psychology, 100, 765–781. Doi: 10.1037/a0012840
Skinner, E. A., Kindermann, T. A., Connell, J. P., & Wellborn, J. G. (2009). Engagement and disaffection as organizational constructs in the dynamics of motivational development. In K. Wentzel & A. Wigfield (Eds.), Handbook of motivation in school (pp. 223–245). Mahwah, NJ: Erlbaum.
Stanley, L., Kellermanns, F.W. & Zellweger, T.M. (2017). Latent Profile Analysis: Understanding Family Firm Profiles. Family Business Review, Vol. 30(1) 84–102.
Stanley, L., Vandenberghe, C., Vandenberg, R., & Bentein, K. (2013). Commitment profiles and employee turnover. Journal of Vocational Behavior, 82, 176-187.
Tein, J.Y., Coxe, S., Cham, H. (2013). Statistical Power to Detect the Correct Number of Classes in Latent Profile Analysis. Struct Equ Modeling., 20(4): 640–657.
Vallerand, R.J., Blais, M.R., Brière, N.M., & Pelletier, L.G. (1989). Construction et validation de l'Échelle de Motivation en Éducation (EME). Revue canadienne des sciences du comportement, 21, 323-349.
Wang, M. T., & Eccles, J. S. (2012). Adolescent behavioral, emotional, and cognitive engagement trajectories in school and their differential relations to educational success. Journal of Research on Adolescence, 22, 31-39.
Wang, M. T., & Eccles, J. S. (2013). School context, achievement motivation, and academic engagement: A longitudinal study of school engagement using a multidimensional perspective. Learning and Instruction, 28, 12-23.
Wang, M. T., & Peck, S. (2013). Adolescent educational success and mental health vary across school engagement profiles. Developmental Psychology. 49(7), 1266-1276.
Wang, M.-T., & Dishion, T. J. (2012). The trajectories of adolescents’ perceptions of school climate, deviant peer affiliation, and behavioral problems during the middle school years. Journal of Research on Adolescence, 22, 40–53. doi:10.1111/j.1532-7795.2011.00763.x
Wang, M.-T., & Holcombe, R. (2010). Adolescents’ perceptions of classroom environment, school engagement, and academic achievement. American Educational Research Journal, 47, 633–662.
Wang, M.-T., Selman, R. L., Dishion, T. J., & Stormshak, E. A. (2010). A Tobit regression analysis of the covariation between middle school students’ perceived school climate and behavioral problems. Journal of Research on Adolescence, 20, 274–286. doi:10.1111/j.1532-7795.2010 .00648.x
 Wellborn, J. G. (1991). Engaged and disaffected action: The conceptualization and measurement of motivation in the academic domain. Unpublished doctoral dissertation, University of Rochester, Rochester.