تبیین علّی تحصیل‌گریزی دانش‌آموزان بر اساس ذهن‌آگاهی و خودپنداره تحصیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران

2 استادیار گروه روان‌شناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران

3 کارشناسی ارشد مدیریت منابع انسانی، پرسنل دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

10.22099/jsli.2022.6569

چکیده

هدف پژوهش حاضر، تبیین علّی تحصیل‌گریزی دانش‌آموزان بر اساس ذهن‌آگاهی و خودپنداره تحصیلی بود. جامعۀ آماری پژوهش شامل دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم شهر زرقان (استان فارس) بود که در سال تحصیلی 99-1398 مشغول به تحصیل بودند که از بین آن‌ها 348 دانش‌آموز (125 پسر و 223 دختر) به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شدند و مقیاس‌‌ ذهن‌آگاهی نوجوان و بزرگسال دروتمن و همکاران، پرسش‌نامه تحصیل‌گریزی خرمایی و صالح اردستانی و سیاهه خودپنداره مدرسه چن و تامپسون را تکمیل کردند. یافته‌ها نشان دادند که اثر مستقیم ذهن‌آگاهی بر تحصیل‌گریزی معنی‌دار نبود؛ اما اثر مستقیم ذهن‌آگاهی بر خودپنداره تحصیلی و اثر مستقیم خودپنداره تحصیلی بر تحصیل‌گریزی معنی‌دار شد. همچنین، اثر ذهن‌آگاهی بر تحصیل‌گریزی با میانجی‌گری خودپنداره تحصیلی معنی‌دار بود. به‌طور کلی، یافته‌های این پژوهش نقش ذهن‌آگاهی و خودپنداره تحصیلی را در تبیین تحصیل‌گریزی نشان داد. بر اساس یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که به منظور کاهش تحصیل‌گریزی دانش‌آموزان، باید به ذهن‌آگاهی و خودپنداره تحصیلی آن‌ها توجه شود.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
آرمانی‌کیان، علیرضا؛ توپچی خسروشاهی، وحید؛ فتحی، مهدی؛ رستمی، بهرام و فکور، احسان. (1398). بررسی رابطه بین مؤلفه‌های ذهن آگاهی و اهمال‌کاری تحصیلی با نقش میانجی خودپنداره تحصیلی در دانشجویان علوم پزشکی. مجله توسعه آموزش در علوم پزشکی. ۱۲(۳۶)، ۳۱-۴۰.
بارانی، حمید؛ درخشان، معراج و اناری‌نژاد، عباس. (1398). جو عاطفی خانواده و بی‌صداقتی تحصیلی: نقش واسطه‌ای خودپنداشت تحصیلی. روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی،‌ 16(61)‌ 97-108.
بارانی، حمید؛ راه‌پیما، سمیرا و خرمایی، فرهاد. (1398). رابطه امید به تحصیل و تحصیل‌گریزی: ‌نقش واسطه‌ای خودنظم‌جویی تحصیلی. روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 15(59)، 323-335.
بارانی، حمید؛ فولادچنگ، محبوبه و درخشان، معراج. (1398). رابطۀ ذهن‌آگاهی و بی‌صداقتی تحصیلی: نقش واسطه‌گری امید تحصیلی. مجله مطالعات آموزش و یادگیری، 11(2)، 50-70.
پوریاریزی، معصومه؛ توحیدی، افسانه و خضری مقدم، نوشیروان. (1397). تأثیر ذهن‌آگاهی بر پیشرفت تحصیلی و سازگاری تحصیلی: نقش واسطه‌ای خودپنداشت تحصیلی. پژوهش‌نامه روان‌شناسی مثبت، 4(3)، 29-44.
خرمایی، فرهاد و صالح اردستانی، سمیرا. (1395). پیشبینی تحصیلگریزی بر اساس رویکرد یادگیری با میانجی‌گری جهت‌گیری اهداف. سومین همایش ملی روان‌شناسی مدرسه، دانشگاه الزهرا (س)، تهران.
درتاج، اطهره؛ توحیدی، افسانه و تجربه‌کار، مهشید. (1399). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر امید تحصیلی، سرسختی تحصیلی، سازگاری تحصیلی و ذهن‌آگاهی. پژوهش‌نامه روان‌شناسی مثبت. 6(3)، 69-90.
درستی، حبیبه و زارعی، حیدرعلی. (1398). بررسی رابطه خودتنظیمی و عزت‌نفس با تعلل‌ورزی تحصیلی دانش‌آموزان دختر دورة دوم متوسطه. دوفصلنامة راهبردهای شناختی در یادگیری، 7(12)، 69-85.
رستمی، چنگیز؛ جهانگیرلو، اکرم؛ سهرابی، احمد و احمدیان، حمزه. (١٣٩٥). نقش انعطاف‌پذیری شناختی و ذهن‌آگاهی در پیش‌بینی اهمال‌کاری دانشجویان، مجله علوم پزشکی زانکو، ١٧(٣٥)، ٦١-٥٠.
سلگی، زهرا و ویسی، راضیه. (1397). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر حساسیت اضطرابی، خودپنداره و خودکارامدی تحصیلی دانش‌آموزان دچار نارسانویسی. فصلنامه روان‌شناسی کاربردی، 12(4)، 573-594.
شکوهی، محمدجعفر؛ امیریان‌زاده، مژگان و کشت‌ورز کندازی، احسان. (1400). رابطۀ‌‌ ذهن‌آگاهی با رفتار غیرمولد تحصیلی: نقش واسطه‌ای خودپنداشت تحصیلی. پژوهش‌های برنامه درسی، 11(1)، 178-208.
شولتز، دوان. (1990/1392). نظریه‌های شخصیت. ترجمة یوسف کریمی و همکـاران، چـاپ یازدهم، تهران: ارسباران.
غلامی، یونس؛ خداپناهی، محمدکریم؛ رحیمی‌نژاد، عباس و حیدری، محمود. (1385). رابطه انگیزش پیشرفت و خودپنداشت با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پایه هشتم در درس علوم بر اساس تحلیل نتایج تیمز-آر. فصلنامه روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 2(7)، 219-207.
قدم‌پور، عزت‌اله؛ ویس‌کرمی، حسین و وجدان‌پرست، حسین. (1396). الگوی ساختاری عزت نفس، انگیزش و خود نظم‌جویی شناختی هیجان بر تعلل‌ورزی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان تبریز. فصلنامة پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، 12(47)، 223-240.
کشت‌ورز کندازی، احسان. (1397). تعلیم و تربیت آینده با توجه به اسناد بالادستی. تهران: انتشارات تایماز.
کشت‌ورز کندازی، احسان و اوجی‌نژاد، احمدرضا. (1399). نقش واسطه‌ای خودنظم‌جویی تحصیلی در رابطه ذهن‌آگاهی با رفتار غیرمولد تحصیلی. فصلنامه علمی-پژوهشی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 11(39)، 95-120.
کشت‌ورز کندازی، احسان؛ رضایی‌فرد، اکبر و توماج، عبدالجلال. (1400). نقش واسطه‌ای خودپنداره تحصیلی در رابطه بین امید به تحصیل و رفتار غیرمولد تحصیلی. مجله روان‌شناسی، 99(25)، 490-510.
کشت‌ورز کندازی، احسان؛ صالحی، محمدرضا و اسماعیلی، بهرام. (1399). اثربخشی آموزش راهبردهای فراشناختی بر خودپنداره و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان. آموزش‌پژوهی، 6(21)، 17-31.
کشت‌ورز کندازی، احسان؛ هدایتی، الهه؛ کارگر، فاطمه و مظاهر، فاطمه. (1400). نقش واسطه‌ای خودپنداشت تحصیلی در رابطه بین ادراک از جوّ مدرسه و تحصیل‌گریزی. مجله مطالعات روان‌شناسی تربیتی، 18(42)، 135-156.
لطفی‌عظیمی، افسانه و ابراهیمی‌قوام، صغری. (1394). سبک های انگیزش و پیشرفت تحصیلی: نقش واسطه‌ای خودپنداشت تحصیلی. فصلنامه روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 11(43)، 258-247.
محمدی، عبداله؛ قدم‌پور، عزت‌اله؛ میردریکوند، فضل‌اله و سپهوندی، محمدعلی. (1400). ارائه مدل علّی از رابطه بین عاطفه آموزشگاهی و انگیزش تحصیلی حالتی با هدایت مسیر شغلی: نقش واسطه‌ای خودپنداره تحصیلی. رویش روان‌شناسی، ۱۰(۲)، ۹۱-۱۰۲.
نمکی‌بیدگلی، زینب و صدیقی‌ارفعی، فریبرز. (١٣٩٦). بررسی رابطه ذهن‌آگاهی و تاب‌آوری با اهمال‌کاری تحصیلی دانشجویان دانشگاه کاشان. فصلنامه پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، ١٢(٤٥)، 301-281.
ولی‌زاده، شیرین. (1390). سبک‌های والدگری و پیشرفت تحصیلی: نقش واسطه‌گر خودپنداشت یا حرمت خود؟. فصلنامه روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 8(30)، 155-143.
یارمحمدی‌واصل، مصیب و فرخی، نورعلی. (1385). بررسی عوامل مرتبط با افت تحصیلی درس زبان انگلیسی از منظر دانش‌آموزان، معلمان و مدیران. فصلنامه روان‌شناسی تربیتی،‌ 2(4)، 163-188.
 
ب) انگلیسی
Animasahun, R. A. (2009). Psycho demographic predictors of school attendance behavior among secondary school students in Osun State, Nigeria. The Social Sciences Year, 4(6), 662-672.
Baer, R. A., Smith, G. T., Hopkins, J., Krietemeyer, J., & Toney, L. (2006). Using selfreport assessment methods to explore facets of mindfulness. Assessment, 13(1), 27-45.
Bas, D. L., & Larsen, R. J. (2020). Personality psychology: Domains of knowledge about human nature, McGraw-Hill Education. 
Brett, L. (2020) Hate at school: victimization and disorder associated with school avoidanceSociological Spectrum40(3), 172-190.
Byrne, B. M. (2001). Structural equation modeling with AMOS, EQS, and LISREL: Comparative approaches to testing for the factoraial validity of a measuring instrument. International Journal of Testing, 1(1), 55-86.
Carson, J. W., Carson, K. M., Gil, K. M., & Baucom, D. H. (2004). Mindfulness-based relationship enhancement. Behavior Therapy, 35(3), 471-494.
Center for Mental Health in Schools at UCLA. (2008). School attendance problems: Are current policies and practices going in the right direction? Los Angeles. http://smhp.psych.ucla.edu.
Chen, Y. H., & Thompson, M. S. (2004). Confirmatory factor analysis of a school self-concept inventory. Paper presented at the Annual Conference of Arizona Educational Research Organization. Retrieved June 5, 2019 from http://www. eric.ed.gov/? id=ED490658.
Crescentini, C. & Capurso, V. (2015). Mindfulness meditation and explicit and implicit indicators of personality and self-concept changes. Frontiers in Psychology, 6, 1-60.
Droutman, V., Golub, I., Oganesyan, A., & Read, S. (2018). Development and initial validation of the Adolescent and Adult Mindfulness Scale (AAMS). Personality and Individual Differences, 123, 34-43.
Duru, E., & Balkis, M. (2017). Procrastination, self-esteem, academic performance, and well-being: A moderated mediation model. International Journal of Educational Psychology, 6(2), 97-119.
Farb, N., Anderson, A., Ravindran, A., Hawley, L., Irving, J., Mancuso, E., & Segal, Z. V. (2018). Prevention of relapse/recurrence in major depressive disorder with either mindfulness-based cognitive therapy or cognitive therapy. Consulting and Clinical Psychology, 86(2), 200-204.
Flett, A. L., Haghbin, M., & Pychyl, T. A. (2016). Procrastination and depression from a cognitive perspective: An exploration of the associations among procrastinatory automatic thoughts, rumination, and mindfulness. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 34(3), 169-186.
Gabb, S. (1997). Truancy, Its Measurement and Causation: A Brief Review of the Literature. London: Her Majesty’s Stationary Office.
Hanley, A. W., & Garland, E. L. (2017). Clarity of mind: Structural equation modeling of associations between dispositional mindfulness, self-concept clarity and psychological well-being. Personality and Individual Differences, 106, 334-339.
Hansen, K., & Henderson, M. (2019). Does academic self-concept drive academic achievement? Oxford Review of Education, 45(5), 657-672.
Hen, M. & Goroshit, M. (2014). Academic procrastination, emotional intelligence, academic self-efficac, and GPA: A comparison between students with and without learning disabilities. Journal of learningdisabilities, 47(2), 116-124.
Jungup, L., JongSerl, C., Jinyung, K., & Jieun, L. (2020). Cyberbullying victimisation and school dropout intention among South Korean adolescents: the moderating role of peer/teacher support. Asia Pacific Journal of Social Work and Development, 30(3), 195-211.
Kabat-Zinn, J. (2019). Mindfulness for All: The Wisdom to Transform the World. Hachette Books.
Kandemir, M. (2014). Reasons of academic procrastination: Self-regulation, academic self- efficacy, lifesatisfaction and demographics variables. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 152, 188-193.
Karl, J. A. & Fischer, R. (2020). Revisiting the five-facet structure of mindfulness. Measurement Instruments for the Social Sciences, 2(7), 1-16.
Kline, R. B. (2005). Methodology in the social sciences. Principles and practice of structural equation modeling (2nd Ed.). New York, NY, US: Guilford Press.
Kristen, N. S. (2019). Correlates and buffers of school avoidance: a review of school avoidance literature and applying social capital as a potential safeguard, International Journal of Adolescence and Youth, 24(3), 380-394.
Marsh, H. W., & O'Mara, A. J. (2008). Reciprocal effects between academic self-concept, selfesteem, achievement and attainment over seven adolescent-adult years: Unidimensional and multidimensional perspectives of self-concept. Personality and Social Psychology Bulletin, 34, 542–552.
Munoz, R. T., Hoppes, S., Hellman, C. M., Brunk, K. L., Bragg, J. E., & Cummins, C. (2018). The effects of mindfulness meditation on hope and stress. Research on Social Work Practice, 28(6), 696-707.
Palomino, M. D. C. P. (2017). An analysis of self-concept in students with compensatory education needs for developing a mindfulness-based psychoeducational program. SAGE Open, 7(2), 1-11.
Park, H. J., & Dhandra, T. K. (2017). Relation between dispositional mindfulness and impulsive buying tendency: Role of trait emotional intelligence. Personality and Individual Differences, 105(17), 208-212.
Preckel, F., Niepel, Ch., Schneider, M., & Brunner, M. (2013). Self-concept in adolescence: A longitudinal study on reciprocal effects of self-perceptions in academic and social domains. Journal of Adolescence, 36(6), 1165-1175.
Purwandari, D. A, Suryana, Y., Kusman, M., & Yunizar. (2016). Mindfulness, hope and compassion on a small group. International Journal of Economics, Commerce and Management, 8(5), 480- 489.
Reavley, N. (2018). Mindfulness training in higher education students. The Lancet Public Health, 3(2), 55-56.
Rogers, C. R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), 95–103.
Santisi, G., Lodi, E., Magnano, P., Zarbo, R., & Zammitti, A. (2020). Relationship between psychological capital and quality of life: The role of courage. Sustainability, 12(13), 52-38.
Schumacker, R. E., & Lomax, R. G. (2004). A beginner's guide to structural equation modeling. Psychology Press.
Seligman, M. E. (2019). Positive psychology: A personal history. Annual Review of Clinical Psychology, 15(1), 1-23.
Sirois, F. M., & Tosti, N. (2012). Lost in the moment? An investigation of procrastination, mindfulness, and well-being. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 30(4), 237-248.
Taylor, L. D., Davis-Kean, P., & Malanchuk, O. (2007). Self-esteem, academic selfconcept, and aggression at school. Aggressive Behavior, 33(2), 130–136.
Vaughn, M. G., Raynard, B. R., Salas-Wright, C. P., Perron, B. E., & Abdon, A. (2013). Prevalence and correlates of truancy in the US: Results form a national sample. Journal of Adolescence, 36, 767-776.
Wampold, B. E., Duncan, B. L., Miller, S. D., & Hubble, M. A. (2010). The heart and soul of change: Delivering what works in therapy (2nd Ed.). Washington DC: American Psychological Association.
Williams, M. W., & Williams, M. N. (2012). Academic Dishonesty, Self-Control, and General Criminality: A Prospective and Retrospective Study of Academic Dishonesty in a New Zealand University. Journal of Ethics & Behavior, 22(2), 89-112.
Yee Wan, W., & Tsui, M. S. (2020). Resilience for dropout students with depression in secondary schools in Hong Kong: parental attachment, hope and community integration, Asia Pacific Journal of Social Work and Development30(2), 78-92.