اعتبارسنجی حلقه‌ی کندوکاو اخلاقی در تربیت اخلاقی دانشجویان و اثرسنجی آن بر میزان رفتارهای جامعه‌پسند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز

2 استاد رشته روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز

3 دانشیار رشته روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز

10.22099/jsli.2022.6531

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی اعتبار حلقه‌ی کند وکاو اخلاقی در تربیت اخلاقی دانشجویان و تاثیر این شیوه آموزشی بر گرایش به رفتارهای جامعه‌پسند بود. این پژوهش از نوع شبه‌آزمایشى بر اساس طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه‌ی پژوهش، دانشجویان دوره کارشناسی همه دانشگاه‌‌های شیراز بودند. شرکت‌کنندگان نهایی پژوهش شامل ۱۴ نفر در گروه آزمایش (حلقه کندوکاو اخلاقی) و ۱۸ نفر در گروه کنترل (کلاس‌های رسمی درس اخلاق) بودند که به صورت داوطلبانه در پژوهش شرکت کردند. ابزارهای پژوهش شامل سیاهه گرایش به تفکر انتقادی ریکتس و رود، پرسش‌نامه‌ی همدلی دیویس، پرسش‌نامه‌ی چند بعدی رفتار جامعه‌پسند نیلسون و همکاران و ۴ بعد از پرسش‌نامه‌ی تجدید نظر شده‌ی گرایش‌های جامعه‌پسند کارلو و همکاران بود. این پرسش‌نامه‌ها در مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون توسط شرکت‌کنندگان تکمیل گردیدند. تحلیل کواریانس چندمتغیری نشان داد پس از اجراى دوره آموزشى، تفاوت معنی‌دارى در تفکر انتقادی، تفکر خلاق، تفکر مراقبتی و رفتارهای جامعه‌پسند در گروه حلقه‌ی کندوکاو اخلاقی نسبت به گروه کنترل ایجاد شد. نتایج نشان داد که حلقه‌ی کندو‌کاو اخلاقی، از اعتبار لازم جهت ارتقاء تفکر انتقادی، تفکر خلاق و تفکر مراقبتی در دانشجویان برخوردار است. همچنین این شیوه‌ی آموزشی به جهت آن که به همه‌ی ابعاد وجودی (از جمله بعد شناختی، عاطفی و هیجانی، زیبایی‌شناسی و رفتار) در تربیت اخلاقی توجه دارد و مبتنی بر فهم و گفتگوی جمعی بنا شده است، بر رفتار جامعه‌پسند دانشجویان به عنوان شاخصی از رفتار اخلاقی، تاثیر معنی‌داری دارد. بنابراین حلقه‌ی کندوکاو اخلاقی از اعتبار کافی برخوردار است و در تربیت اخلاقی دانشجویان نیز اثربخش است.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
‏‫باقری‌، خسرو. (۱۳۹۴). فبک در ترازو: نگاهی انتقادی از منظر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
‏‫بدری گرگری، رحیم و واحدی، زهرا. (۱۳۹۴). تاثیر اجرای برنامه فلسفه برای کودکان بر رشد هوش اخلاقی دانش‌آموزان دختر. تفکر و کودک، 11(6)، 1-18.
‏‫برنز، الیزابت و لا، استیون. (۲۰۰۴/۱۳۹۳). آموزش فلسفه. مترجم: وحید صفری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
پورتقی، وحیدرضا. (۱۳۹۲). اثر بخشی اجرای دوره فلسفه برای کودکان بر خلاقیت دانش آموزان پسر دوم راهنمایی شهر تهران (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران.
‏‫‏‫جهانی، جعفر. (۱۳۸۷). آموزش تفکر خلاق به نوجوانان: رویکرد پژوهش- محور. اندیشه‌های نوین تربیتی، 4(3)، 29-54.
حسنی، محمد و وجدانی، فاطمه. (۱۳۹۵). بررسی و نقد الگوی تربیت اخلاقی در کتابهای آموزش قرآن دوره ابتدایی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 32(24)، 137-161.
‏‫حسینخانی، هادی. (۱۳۸۶). آسیب شناسی تربیت اخلاقی (تربیت تحمیلی). معرفت، 112(16)، 17-28.
‏‫خدابخش، محمد رضا و منصوری، پروین. (۱۳۹۱). رابطه عفو با همدلی در دانشجویان پزشکی و پرستاری. افق دانش، 18(2)، 45-54.
‏‫خطیبی، مینا و یوسفی، فریده. (۱۳۹۹). رابطه ذهن‌آگاهی و رفتار جامعه‌پسند دانشجویان: نقش واسطه‌ای راهبردهای شناختی تنظیم هیجان. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه، 11(41)، 219-240.
دره زرشکی، نسرین؛ برزگر بفروئی، کاظم و زندوانیان، احمد. (۱۳۹۶). اثربخشی آموزش فلسفه به شیوه حلقه کندوکاو بر تفکر انتقادی در دانش‌آموزان دوره ابتدائی. فصلنامه روان‌شناسی شناختی، 5(2)، 61-70.
‏‫سینگر، پیتر. (۲۰۱۶/۱۳۹۷). اخلاق در دنیای واقعی. ترجمه: نیره جودی. تهران: کتاب کوچه.
‏‫شریفی، مریم و میرشاه جعفری، ابراهیم. (۱۳۹۵). بررسی برنامه درسی تربیت اخلاقی در چند کشور جهان و کشور ایران. معرفت اخلاقی، 19(7)، 115-131.
‏‫شفایی، شیواسادات. (درحال انجام). بررسی تاثیر اجرای برنامه فلسفه برای کودکان بر مهارت پرسشگری در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی شهر تهران (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشکده دانشگاه تهران ، دانشکده روان‌شناسی وعلوم تربیتی، تهران.
‏‫شیخ‌الاسلامی، راضیه و ترکمن‌ملایری، مهدی. (۱۳۹۶). تبیین علی رفتار جامعه‌پسند نوجوانان بر اساس فلسفه فراهیجانی مادر و هیجانات اخلاقی. پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، 7(28)، 1-22.
‏‫طباطبایی، زهرا و موسوی، مرضیه. (۱۳۹۰). بررسی تأثیر برنامة فلسفه برای کودکان در پرسش‌گری و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه‌های سوم تا پنجم ابتدایی (9 - 11ساله) دبستان علوی شهر ورامین. تفکر و کودک، 2(3)، 73-90.
‏‫عقیلی، سید رمضان؛ علم‌الهدی، جمیله و فتحی واجارگاه، کوروش. (۱۳۹۷). طراحی الگوی برنامه‌درسی تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران. فصلنامه علمی- پژوهشی تدریس پژوهی، 6(4)، 1-23.
‏‫عیسی‌مراد، ابوالقاسم؛ نفر، زهرا و فاطمی، فاطمه سادات. (۱۳۹۸). اثربخشی آموزش فلسفه به کودکان بر همدلی و حل مسئله اجتماعی دانش‌آموزان پنجم ابتدایی. مطالعات روانشناسی بالینی، 9(36)، 117-134.
‏‫قدومی‌زاده، ‌فاطمه و فولاد‌چنگ، ‌محبوبه. (۱۳۹۴). واسطه گری جهت گیری مذهبی دانشجویان در رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده و گرایش به تفکر انتقادی. مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 15(1)، 107-132.
‏‫کریمی، روح‌اله. (۱۳۹۴). حلقه کندوکاو اخلاقی: تربیت اخلاقی در برنامه فلسفه برای کودکان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
‏‫کریمی، فرهاد؛ باقری، خسرو و صادق‌زاده قمصری، علیرضا. (۱۳۹۳). تأثیر سه روش بحث گروهی درباره معماهای اخلاقی، گفتگو در گروه‌های کوچک به روش مشارکتی و سخنرانی، بر رشد قضاوت اخلاقی دانش‌آموزان دختر پایه دوم متوسطه. فصلنامه پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، 9(33)، 195-239.
‏‫گنسلر، ‏‫هری ج ‏. (۱۹۹۸/۱۳۹۵). درآمدی جدید به فلسفه اخلاق. ترجمه: حمیده بحرینی. تهران: آسمان خیال.
‏‫لیپمن، متیو‏. (۱۹۸۳/۱۳۸۹).  لیزا، کودکی در مدرسه. ترجمه: حمیده بحرینی. تهران: پزوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
‏‫لیپمن، متیو‏ و شارپ، آن‌مارگارت. (۱۹۷۷/۱۳۹۴). غایب بزرگ مدرسه، کندوکاو اخلاقی: راهنمای مربی برای داستان لیزا و لیلا. ترجمه: روح‌اله کریمی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
‏‫نادی، محمدعلی و لبکی، بهاره. (۱۳۹۴). الگوی ساختاری تاثیر شدت تخطی ها، همدلی، احساس گناه و شرمساری، رفتارهای دلجویی و بخشایشگری ادراک شده با خودبخشایشگری در بین دانشجویان دانشگاه اصفهان. پژوهشنامه روان‌شناسی مثبت، 1(2)، 81-98.
‏‫هدایتی، مهرنوش. (۱۳۹۷). بازتعریف دوستی، در حلقه‌های کندوکاو فلسفی. پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، 8(1)، 21-42.
‏‫وجدانی، فاطمه؛ ایمانی، محسن؛ اکبریان، رضا و صادق‌زاده قمصری، علی رضا. (۱۳۹۲). ماهیت تربیت اخلاقی از نظر فردی یا جمعی بودن از دیدگاه علامه طباطبایی (ره). پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 18(21)، 11-24.
‏‫یالوم‌، ‏‫اروین‌ دی. (۲۰۰۵/۱۳۹۹). وقتی نیچه گریست. ترجمه: محمدرضا کمالی. تهران: آلوس.
 
ب. انگلیسی
Cam, Ph. (1995). Thinking together : Philosophical inquiry for the classroom. Australia: Hale & Iremonger.
Cam, P. (2008). Dewey, Lipman, and the traition of reflective education. In M. Taylor, H. Schreier, & P. Ghiraldelli Jr. (Eds.), Pragmatism, education, and children (163-181). Amsterdam: Brill Rodopi.
Cam, Ph. (2016). A philosophical approach to moral education. Journal of Philosophy in Schools, 3(1), 5-15.
Carlo, G., Knight, G. P., McGinley, M., Zamboanga, B. L., & Jarvis, L. H. (2010). The multidimensionality of prosocial behaviors and evidence of measurement equivalence in Mexican American and European American early adolescents: Multidimensional prosional prosocial behaviors. Journal of Research on Adolescence, 20(2), 334-358. https://doi.org/10.1111/j.1532-7795.2010.00637.x
Carlo, G., & Randall, B. A. (2002). The development of a measure of prosocial behaviors for late adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 31(1), 31–44.
Chaudhary, S. V. S., Dagar, B. S., Sabharwal, N., & Singh, I. V. (2017). Understanding morality and moral education. Delhi: IGNOU.
Cheung, C. K., & Lee, T. Y. (2010). Contributions of moral education lectures and moral discussion in Hong Kong secondary schools. Social Psychology of Education, 13(4), 575-591. https://doi.org/10.1007/s11218-010-9127-x
Chin Leong, T. (2020). Values education and the community of ethical inquiry: Philosophical reflections for educators. Retrieved February 06, 2020, from Encyclopedia.com: https://www.encyclopedia.com/education/applied-and-social-sciences-magazines/ values-education-and-community-ethical-inquiry
Chrysikou, E. G., & Thompson, W. J. (2016). Assessing cognitive and affective empathy through the interpersonal reactivity index: An argument against a two-factor model. Assessment, 23(6), 769-777. https://doi.org/10.1177/1073191115599055
Cosentino, A. (2005). La pratica del filosofare per lo sviluppo di una professionalità riflessiva.pdf. Napoli: Liguori Editore.
Davis, M. H. (1980). A multidimensional approach to individual differences in empathy.  Journal of Personality and Social Psychology, 18, 85-105.
Davis, M. (1983). Measuring individual differences in empathy: Evidence for a multidimensional approach. Journal of Personalilty and Social Psychology, 44, 113-126. https://doi.org/10.1037/0022-3514.44.1.113
Eisenberg, N., Spinrad, T. L., & Morris, A. S. (2013). Prosocial development. In P. D. Zalazo (Ed.), The Oxford handbook of developmental psychology (Vol. 2).
Gulcan, N. Y. (2015). Discussing the importance of teaching ethics in education. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 174, 2622-2625. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.01.942
Hogan, R. (1969). Development of an empathy scale. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 33(3), 307–316. https://doi.org/10.1037/h0027580
Johnson, M. (1994). Moral imagination: Implications of cognitive science for ethics. University of Chicago Press.
Kirschenbaum, H. (2000). From values clarification to character education: A personal journey. The Journal of Humanistic Counseling, Education and Development, 39(1), 4–20.
Kizel, A. (2017). Philosophical communities of inquiry: the search for and finding of meaning as the basis for developing a sense of responsibility. Childhood & Philosophy, 13(26), 87-103.
Lam, C. M. (2013). An empirical study of the effectiveness of Lipman’s philosophy for children programme on promoting children’s critical thinking in Hong Kong, China. In Childhood, Philosophy and Open Society (Vol. 22, pp. 67-120). Singapore: Springer.
Lipman, M. (1995). Moral education higher‐order thinking and philosophy for children. Early Child Development and Care, 107(1), 61-70. https://doi.org/10.1080/0300443951070108
Lipman, M. (2003). Thinking in education (Second Edition). New York: Cambridge University Press.
Lipman, M., Sharp, A. M., & Oscanyan, F. S. (1980). Philosophy in the classroom. Temple University Press.
McGinley, M., & Carlo, G. (2007). Two sides of the same coin? The relations between prosocial and physically aggressive behaviors. Journal of Youth and Adolescence, 36(3), 337-349. https://doi.org/10.1007/s10964-006-9095-9
Mehrabian, A., & Epstein, N. (1972). A measure of emotional empathy. Journal of Personality, 40(4), 525-543doi: 10.1111/j.1467-6494.1972.tb00078.x
Mizell, K. (2015). Philosophy for children, community of inquiry, and human rights education. Childhood & Philosophy, 11(22), 319-328.
Nielson, M. G., Padilla-Walker, L., & Holmes, E. K. (2017). How do men and women help? Validation of a multidimensional measure of prosocial behavior. Journal of Adolescence, 56, 91-106. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2017.02.006
Noddings, N. (2010). Moral education and caring. Theory and Research in Education, 8(2), 145-151. https://doi.org/10.1177/1477878510368617
Ricketts, J. C. (2003). The efficacy of leadership development, critical thinking disposition and student academic performance on the critical thinking skills of selected youthleaders. Doctoral dissertation. The university of Florida.
Ricketts, J., & Rudd, R. (2005). Critical thinking skills of selected youth leaders: The efficacy of critical thinking dispositions, leadership, and academic performance. Journal of Agricultural Education, 46(1), 32-43. https://doi.org/10.5032/jae.2005.01032
Sharp, A. M. (2007). Education of the emotions in the classroom community of inquiry. Gifted Education International, 22(2-3), 248-257. https://doi.org/10.1177/026142940702200315
Sojourner, R. J. (2012). The rebirth and retooling of character education in America. Washington: CEP and McGraw Hill Research Foundation.
Sprod, T. (2001). Philosophical discussion in moral education: The Community of Ethical Inquiry. London; New York: Routledge.
Striano, M., Oliverio, S., & Sharp, A. M. (2012). Philosophy for children: An educational path to philosophy. Thinking: The Journal of Philosophy for Children, 20(1/2), 33-43. https://doi.org/10.5840/thinking2012201/25
van Ommen, M., Daalmans, S., Weijers, A., Eden, A., de Leeuw, R. N. H., & Buijzen, Moniek. (2017). A vigilante serial killer as ethics educator? An exploration of Dexter as a tool for moral education in the professional domain. Journal of Moral Education, 46(4), 378-395. https://doi.org/10.1080/03057240.2017.1338558
Ventista, O. (2018). A literature review of empirical evidence on the effectiveness of philosophy for children. In E. Duthie, F. G. Moriyón, & R. Robles Loro (Eds.), family resemblances: Current proposals in philosophy for children. (pp. 448-469). Madrid: Anaya.