نقش واسطه‌ای خودکارآمدی در رابطه بین ذهن‌آگاهی و درگیری تحصیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه شیراز

2 دانشیار روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز

10.22099/jsli.2022.6529

چکیده

 هدف این پژوهش بررسی نقش واسطه‌گری انواع خودکارآمدی (خودکارآمدی اجتماعی، خودکارآمدی تحصیلی، خودکارآمدی هیجانی و خودکارآمدی خلاق) در رابطه ذهن‌آگاهی با درگیری تحصیلی بود. نمونه پژوهش با استفاده از روش خوشه‌ای انتخاب شد. 293 شرکت‌کننده (167 زن، 116 مرد و 10 نفر نامشخص) از دانشجویان کارشناسی دانشگاه شیراز در سال تحصیلی 99-1398 پرسش‌نامه‌ درگیری تحصیلی ریو، پرسش‌نامه ابعاد خودکارآمدی موریس، پرسش‌نامه خودکارآمدی خلاق کارووسکی و پرسش‌نامه پنج‌وجهی ذهن‌آگاهی بائر و همکاران را تکمیل کردند. پس از گردآوری داده‌ها، فرضیه‌ها با استفاده از نرم‌افزار AMOS-23 و روش تحلیل مسیر آزمون شدند. یافته‌ها نشان دادند اثر مستقیم ذهن‌آگاهی بر درگیری تحصیلی مثبت و معنی‌دار است. همچنین، مشخص گردید که اثر غیرمستقیم ذهن‌آگاهی بر درگیری تحصیلی از طریق خودکارآمدی‌های تحصیلی، خلاق و هیجانی معنی‌دار است؛ در حالی که  نقش واسطه‌ای خودکارآمدی اجتماعی معنی‌دار نبود. بر اساس یافته‌های این پژوهش، می‌توان نتیجه گرفت که اساتید و مسئولین دانشگاه می‌توانند درگیری تحصیلی دانشجویان را از طریق ارتقای سطح  خودکارآمدی‌های تحصیلی، خلاق و هیجانی و مهارت‌های ذهن آگاهی آنان افزایش دهند. 

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
احمدوند، زهرا. (1390). وارسی اعتبار و پایایی پرسش‌نامه پنج‌وجهی ذهن‌آگاهی (FFMQ) در نمونه‌های غیربالینی ایرانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی بالینی، دانشگاه شاهد. اقدامی، زهرا و یوسفی، فریده. (1397). رابطه بین نیازهای اساسی روان‌شناختی و درگیری تحصیلی با واسطه‌گری خودکارآمدی تحصیلی. فصلنامه مطالعات روان‌شناسی تربیتی، 29، 37-72. بهراد، حمداله و عبداله‌زاده‌ جدی، آیدا. (1396). پیش‌بینی خودکارآمدی تحصیلی یادگیرندگان دوره دوم متوسطه مشکین شهر بر اساس نمره ذهن‌آگاهی و هیجانات منفی. پیشرفت‌های نوین در علوم رفتاری، 2(12)، 1-13. پشت‌یافته، آسیه و میردریکوند، فضل‌اله. (1396).اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر خودکارآمدی اجتماعی و تاب‌آوری در بیماران وابسته به شیشه شهر دزفول. نشریه پژوهش توانبخشی در پرستاری، 5(17)، 61-67.
چناری، سمیرا و یوسفی، فریده. (1393). ابعاد خودکارآمدی نوجوانان در گونه‌های مختلف خانواده در مدل بافت‌نگر و محتوای خانواده. روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 5(18)، 1-24.
خدایی، منصور؛ صالحی، کیوان و محسن‌پور، مریم. (1394). نقش نیازهای اساسی روان‌شناختی در درگیری تحصیلی با میانجیگری خودکارآمدی تحصیلی دانش‌آموزان پایه نهم. فصل‌نامه پژوهش کاربردی روان‌شناختی، 6(3)، 219-235.
رستمی، شهلا؛ طالع‌پسند، سیاوش و رحیمیان بوگر، اسحق. (1396). نقش میانجی خودکارآمدی در رابطه بین ویژگی‌های شخصیتی و درگیری تحصیلی. فصلنامه مطالعات روان‌شناسی تربیتی، 26، 104-122.
رمضانی، ملیحه و خامسان، احمد. (1396). شاخص‌های پرسش‌نامه درگیری تحصیلی ریو 2013: با معرفی درگیری عاملی. فصلنامه اندازه گیری تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، 8(29)، 185-204.
ریاحی، موسی؛ اسمعیلی، معصومه و کاظمیان. سمیه. (1395). تأثیر آموزش ذهن‌آگاهی به مادران بر خودکارآمدی فرزندان. روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 12(48)، 367-375.
ریو، جان مارشال. (2015/ 1396). انگیزش و هیجان. ترجمه: یحیی سیدمحمدی. تهران: نشر ویرایش.
زحمتکش، یاسمین زینب؛ درتاج، فریبرز؛ صبحی قراملکی، ناصر و کیامنش، علیرضا. (1397). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر افزایش ظرفیت کاری و خودکارآمدی تحصیلی دانش‌آموزان دختر. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 13-26.
سرمد، زهره. (1384). آمار استنباطی: گزیده‌ای از تحلیل‌های آماری تک متغیری. تهران: انتشارات سمت.
 شاه‌مرادی طباطبایی، طاهره سادات و انصاری شهیدی، مجتبی. (1396). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر خودکارآمدی دختران دوره متوسطه. اولین کنفرانس بین‌المللی فرهنگ، آسیب‌شناسی روانی و تربیت. تهران.
شمسی، فاطمه. (1391). بررسی نقش فرزندپروری در خودکارآمدی خلاق و خلاقیت هیجانی دانش‌آموزان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، بخش روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه شیراز.
قنبری‌طلب، محمد. (1395). رابطه ذهن‌آگاهی و توجه با خودکارآمدی تحصیلی. پایان‌نامه روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه پیام نور استان آذربایجان شرقی، مرکز پیام نور تبریز.  
کابات-‌زین، جان. (2012/1397). ذهن‌آگاهی برای آغازگران: راهی برای بهسازی لحظه حال و تمام زندگی. مترجمان، غزال گلشنی و سید پیمان رحیمی نژاد، تهران: انتشارات روان‌شناسی و هنر.
مهدی‌زاده ازدین، سمیه؛ موسوی، سید علی‌محمد، جلالی، محمدرضا و کاکاوند، علیرضا. (1397). اثربخشی درمانگری شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر خودکارآمدی اجتماعی و افسردگی. روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 55، 305-314.  
نوروزی، حسن و هاشمی، الهام. (1396). اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر نظم‌جویی هیجانی بیماران مبتلا به سرطان پستان. فصلنامة بیماریهای پستان ایران، 10(2)، 39-48.
ویلیامز، مارک؛ تیزدل، جان؛ سگال، زیندل و کابت‌زین، جان. (2007/1396). کاربرد توجه آگاهی در درمان افسردگی، خود را از غمگینی مزمن برهانید. ترجمه: محمد سلطانی‌زاده، مهدی نظام‌زاده و طاهره پورکاظم، تهران: ارجمند.
هریس، راس. (2009/1396). ACT به زبان ساده (الفبای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد). ترجمه: انوشه امین‌زاده. تهران: انتشارات ارجمند.
 
ب. انگلیسی
Abd-Elmotaleb, M., & Saha, S. K., (2013). The role of academic self-efficacy as a mediator variable between perceived academic climate and academic performance. Journal of Education and Learning, 2(3), 117-130.
Ahmad, Z. R., Yasien, S., & Ahmad, R., (2014). Relationship between perceived social self-efficacy and depression in adolescents. Iranian Journal of Psychiatry Behavior Science, 8(3), 65-74.
Alrashidi, O., Phan, H. P., & Ngu, B. H. (2016). Academic engagement: An oerview of its definitions, dimensions, and major conceptualisations. International Education Studies, 9(12), 41-52.
Baer, R. A., Smith, G. T., & Allen, K. B. (2004). Assessment of mindfulness by self-report the Kentucky inventory of mindfulness skills. Assessment, 11(3), 191-206. 
Baer, R. A., Smith, G. T., Hopkins, J., Krietemeyer, J., & Toney, L. (2006). Using self-report assessment methods to explore facets of mindfulness. Assessment, 13, 27-45.
Baer, R. A., Smith, G. T., Lykins, E., Button, D., Krietemeyer, J., Sauer, S., Walsh, E., Duggen, D., & Williams, J. M. G. (2008). Construct validity of the five-facet mindfulness questionnaire in mediating and nonmediating samples. Assessment, 15(3), 329-342. 
Bandura, A. (1986). Social foundation of thought and action: A social cognitive theory. EnglewoodCliffs, NJ: PrenticeHall.
Bandura, A. (1994). Self-efficacy. In V. S. Ramachaudran (Ed.), Encyclopedia of human behavior, 4, 71-81. New York: Academic Press.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: Freeman.
Bandura, A. (2001). Social cognitive theory: An agentic perspective. Annual Review of Psychology, 52, 1–26. 
Bandura, A. (2009). Cultivate self-efficacy for personal and organizational effectiveness. In E. A. Locke (Ed.), Handbook of principles of organization behavior. (2nd Ed., pp. 179-200). Oxford, UK: Blackwell.
Bishop, S. R., Lau, M., Shapiro, S., arlson, L., Anderson, N. D., Armody, J…. & Devins, G. (2004). Mindfulness: A proposed operational definition. Clinial Psyhology: Science and Pratice, 11(3), 230–241.
Brown, K. W., & Ryan, R. M. (2003). The benefits of being present: Mindfulness and its role in psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 84(4), 822-848. Doi: 10.1037/0022-3514.84.4.822
Byrne, B. M. (2010). Structural equation modeling with AMOS: Basic concepts, applications, and programming (2nd Ed.), New York: Routledge.‏
Carter, C. P., Reschly, A. L., Lovelace, M. D., Appleton, J. J., & Thompson, D. (2012). Measuring student engagement among elementary students: Pilot of the Student Engagement Instrument—Elementary Version. School Psychology Quarterly, 27(2), 61-73. http://dx.doi.org/10.1037/a0029229
Chang, D. F., & Chien, W. C. (2015). Determining the relationship between academic self-efficacy and student engagement by metaanalysis. 2nd International Conference on Education Reform and Modern Management (ERMM 2015).
Chen, Y. & Zhang, L. (2017). Be creative as proactive? The impact of creative self-efficacy on employee creativity: a proactive perspective. Current Psychology, https://doi.org/10.1007/s12144-017-9721-6
Christenson, S. L., Reschly, A. L., & Wylie, C. (2012). Handbook of research on student engagement. New York: Springer.
Dawid, G., Malherb, E., Henry, R. S., & Wilhelmina, H. (2003). The contribution of self-efficacy and outcome expectation in the prediction of exercise adherence. Journal for Research in Sport, Phisical Education and Recreation, 25(1), 71-82.
Finn, F. (1989). Withdrawing from school. Review of Educational Research, 59, 117- 142.
Fredricks, J. A., Blumenfeld, P. C., & Paris, A. H. (2004). School engagement: Potential of the concept, state of the evidence. Review of Educational Research, 74, 59-109.
Ghasemi Bistagani, M., & Musavi Najafi, F. (2017). Effectiveness of child-centered mindfullness on soial skills and self-effiay of children with learning disabilities. Soial Behavior Researh & Health (SBRH), 1(2), 91-99.
Ghorbannejad, A., Mohammadi Pour, M., & Soleimanian, A. A., (2017). The effetiveness of mindfulness training method on male student`s self-efficacy and intelligene beliefs. Iranian Journal of Eduational Psychology, 1(4), 1-11.
Jaussi, K. S., Randel, A. E., & Dionne, S. D. (2007). I am, I think I am, and I do: The role of personal identity, self-effiay, and ross-appliation of experienes in reativity at work. Creativity Researh Journal, 19(2–3), 247–258.
Joncich, A. (2013). Mindfulness, role balance, behavioral engagement, and success among college transfer students (doctoral dissertation thesis). The graduate school of education of Fordham University, New York.
Kabat-Zinn, J. (1994). Wherever you go, there you are mindfulness meditation for everyday life. London: Piatkus.
Klem, A. M., & Connell, J. P. (2004). Relationships matter: Linking teacher support to student engagement and achievement. Journal of School Health, 74(7), 262-273.  http://dx.doi.org/10.1111/j.1746-1561.2004.tb08283.x
Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3th Ed.), London: Guilford Press. 
Lindsey, H. L. (2017). Self-efficacy, student engagement, and student learning in introductory statistic. (Doctoral dissertation), Montana State University, Bozeman, Montana.
Luberto, C., Cotton, S., McLeish, A. C., Mingione, C. J., & O’Bryan, E. M. (2013). Mindfulness skills and emotion regulation: The mediating role of coping self- efficacy. Mindfulness. Doi 10.1007/s12671-012-0190-6.
Marks, H. M. (2003). Student engagement in instructional activity: Patterns in the elementary, middle, and high school years. American Education Research Journal, 37(1), 153-184.
Masuda, A., & Tully, E. C. (2012). The role of mindfulness and psychological flexibility in somatization, depression, anxiety, and general psychological distress in a nonclinical college sample. Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine, 17(1), 66-71.McCann, K. M., & Davis, M. (2018). Mindfulness and self-efficacy in an online doctoral program. Journal of Instructional Research, 7, 33-39. Moore, A., & Malinowski, P. (2009). Mediations, mindfulness and cognitive flexibility. Consciousness and Cognition, 18, 176-187.Mrazek, A. J., Mrazek, M. D., Reese, J. V., Kirk, A. C., Gougis, L. J., Delegard, A. … & Schooler, J. W. (2019). Mindfulness-based attention training: Feasibility and preliminary outcomes of a digital course for high school students. Education Sciences, 9, ERIC Number: EJ1231064
Muris, P. (2001). A brief questionnaire for measuring self-efficay in youth. Journal of Psyhopathology and Behavioral Assessment, 23, 145 – 149.
Napura, L. (2013). The impact of classroom-based meditation practice on cognitive engagement, mindfulness and academic performance of undergraduate college students (Doctoral dissertation). University at Buffalo, State University of New York.  
Neuser, N. J. (2010). Examining the factors of mindfulness: A confirmatory factor analysis of the five-facet mindfulness questionnaire (Doctoral dissertation). School of professional Psychology paper.
Oxford Learner’s Dictionaries (2011). https://www.oxfordlearnersdictionaries.com.
Pajares, F. (1996). Self-efficacy beliefs in achievement settings. Review of Educational Research, 66, 543–578.
Phan, H. P. (2014). Situating psychological and motivational factors in learning Contexts. Education, 4(3), 53-66.  
Phan, H. P., & Ngu, B. H. (2014). Longitudinal examination of personal self-efficacy and engagement-related attributes: How do they relate. American Journal of Applied Psychology, 3(4), 80-91.
Qualter, P., Pool, L. D., Gardner, K.J., Ashley-Kot, S., Wise, A., & Wols. A. (2015). The emotional self-efficacy scale: Adaptation and validation for young adolescents. Journal of Psychoeducational Assessment, 33, 33-45.
Reeve, J., & Tseng, M. (2011). Agency as a fourth aspect of student engagement during learning activities. Contemporary Educational Psychology, 36(4), 257–267.
Reschly, A., & Christenson, S. L. (2006). Promoting school completion. In G. Bear & K. Minke (Eds.), Children’s needs III: Understanding and addressing the developmental needs of children. Bethesda, MD: National Association of School Psychologists. Retrieved March 15, 2015 from http://sbisrvntweb.uqac.ca/archivage/15292281.pdf
Rosch, E. (2007). More than mindfulness: When you have a tiger by the tail, let it eat you. Psychological Inquiry, 18(4), 258-264.
Schunk, D. H., & Mullen, C. A. (2012). Self-efficacy as an engaged learner. In S. L. Christenson, A. L. Reschly, & Cathy Wylie (Eds.), handbook of research on student engagement (p. 219-236). New York: Springer.
Schunk, D. H., & Pajares, F. (2009). Self-efficacy theory. In K. R. Wentzel & A. Wigfield (Eds.), Handbook of motivation at school (pp. 35–53). New York: Routledge.
Sharma, B. R., & Bhaumik, P. K. (2013). Student engagement and its predictors: An exploratory study in an Indian business school. Global Business Review, 14(3), 25-42.
Smith, H. M., & Betz, N. E., (2000). Development and validation of a scale of perceived social self-efficacy. Journal of Career Assessment, 8(3), 283-301.
Soltani, K., Mardani, S., Ahmadi, A., & Danaei, S. (2019). Effet of mindfulness-based ognitive therapy on quality of life and self-efficacy in dialysis patients, Journal of Renal Injury Prevention, 8(1), 28-33.
Tang, M., Hu, W., & Zhang, H. (2017). Creative self-efficacy from the Chinese perspective: Review of studies in Mainland China, Hong Kong, Taiwan, and Singapore. In M. Karwowski & J. C. Kaufman (Eds.), Explorations in creativity research. The creative self: Effect of beliefs, self-efficacy, mindset, and identity (p. 237–257). Elsevier Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-809790-8.00013-3
Tierney, P., & Farmer, S. M. (2002). Creative self-efficacy: Potential antecedents and relationship to creative performance. Academy of Management Journal, 45(6), 1137–1148.
Upadyaya, K., & Salmela-Aro, K. (2013). Development of school engagement in association with academic success and well-being in varying social contexts: A review of empirical research. European Psychologist, 18(2), 136-147.
Usher, E. L., & Pajares, F. (2008). Sources of self-efficacy in school: Critical review of the literature and future directions. Review of Educational Research, 78, 751–796.
White, N. (2014). Mechanisms of mindfulness: Evaluating theories and proposing a model (master`s thesis). Available from Victoria University of Wellington     https://researcharchive.vuw.ac.nz/xmlui/bitstream/handle/10063/3377.