مقایسه اثربخشی آموزش مبتنی بر مدل پرما و توانمندسازی روان‎شناختی بر جهت‌گیری آینده و خودشکوفایی دانش‌آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، پردیس بین‌الملل دانشگاه شیراز

2 دانشیار روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز

10.22099/jsli.2022.6527

چکیده

این پژوهش با هدف مقایسه اثربخشی دو رویکرد آموزشی مبتنی بر مدل پرما و توانمندسازی روان‎شناختی بر جهت­گیری آینده و خودشکوفایی دانش­آموزان اجرا شد. طرح پژوهش از نوع شبه‌آزمایشی با پیش­آزمون- پس­آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش­آموزان پایه نهم دوره متوسطه اول شهر شیراز بود که در سال تحصیلی 99-1398 تحصیل می­کردند. با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند تعداد 175 دانش‌آموز (87 دختر و 88 پسر؛ شامل 3 کلاس دخترانه و 3 کلاس پسرانه) از بین دانش­آموزان پایه نهم انتخاب شدند و به‌طور تصادفی گروهی در سه گروه مبتنی بر مدل پرما (55 نفر)، توانمندسازی روان‌شناختی (47 نفر) و کنترل (73 نفر) قرار گرفتند. ابزارهای پژوهش شامل پرسش‌نامه جهت­گیری­آینده دی­ماگیو و همکاران و سیاهه خودشکوفایی اهواز بود. پس از اجرای پیش­آزمون، گروه­های آزمایشی به مدت 8  جلسه 90 دقیقه­ای تحت آموزش مبتنی بر مدل پرما و یا توانمندسازی روان‌شناختی قرار گرفتند و گروه کنترل آموزشی دریافت نکرد. پس از آن در هر سه گروه پس­آزمون و بعد از دو ماه پیگیری به عمل آمد. نتایج تحلیل کواریانس حاکی از افزایش معنی­دار میانگین نمرات پس­آزمون جهت­گیری آینده در هر دو گروه مداخله پرما و توانمندسازی روان‎شناختی در مقایسه با گروه کنترل بود. همین یافته در مورد خودشکوفایی نیز مشاهد شد. اگرچه در نمرات پیگیری خودشکوفایی بین گروه­ توانمندسازی روان‎شناختی و گروه کنترل تفاوت معنی­داری مشاهده نشد و تنها در گروه پرما تاثیر بسته آموزشی بر خودشکوفایی ماندگار بود. بر اساس این یافته­ها می­توان نتیجه­گیری کرد که به عنوان راهکارهایی برای عبور از بحران نوجوانی و افزایش توانمندی و خودشکوفایی دانش­آموزان می­توان از این دو مداخله استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
اسماعیل­خانی، فرشته؛ نجاریان، بهمن و مهرابی­زاده هنرمند، مهناز. (1380). ساخت و اعتباریابی مقیاسی برای سنجش خودشکوفایی. فصلنامه علوم انسانی، 11(39)، 1-20.
برخورداری، حمید؛ رفاهی، ژاله و فرح­بخش، کیومرث. (1389). اثربخشی آموزش مهارت­های مثبت اندیشی به شیوه گروهی بر انگیزه پیشرفت، عزت نفس و شادکامی دانش­آموزان پسر پایه اول شهرستان جیرفت. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. (1)3، 131-144.
جعفری، اصغر. (1398). تأثیر توانمندسازی بر اساس مشاوره شناختی­اجتماعی حرفه­ای در افزایش خودکارآمدی شغلی و جهت‌گیری آینده زنان سرپرست خانوار. فصلنامه خانواده و پژوهش، 16(4)، 105-122.
دستغیب، سیده ­مریم؛ علیزاده، حمید و فرخی، نورعلی. (1391). تاثیر مهارت­های مثبت­اندیشی بر خلاقیت دانش­آموزان دختر سال اول دبیرستان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،4، 1-17.
سهرابی اسمرود، فرامرز و جوانبخش، عبدالرحمن. (1388). اثربخشی تقویت مهارت­های 
مثبت­اندیشی بر منبع کنترل دانش­آموزان دبیرستانی شهرستان گرگان. دانشور رفتار، 37، 59-68.
صیادی، علی؛ شفیع­آبادی، عبدالله و کرمی، ابوالفضل. (1389). تدوین برنامه توانمندسازی روان‌شناختی  مبتنی بر مدل چندمحوری شغلی شفیع­آبادی و مقایسه اثربخشی آن با مدل شناختی توماس و ولتهوس بین مشاوران دبیرستان‎های شهر رشت. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 1(1)، 19-48.
کریمی‌وکیل، ‌علیرضا؛ شفیع‌آبادی، ‌عبدالله؛ فرح‌بخش، ‌کیومرث و یونسی، ‌جلیل. (1396). اثربخشی برنامه آموزشی توانمندسازی روان­شناختی بر مبنای نظریه روان­شناسی فردی آدلر بر درماندگی آموخته شده زنان سرپرست خانوار. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 31(8)، 23-51. 
نقش، سیمین؛ فروغی­ابری، احمدعلی و شفیع­پور مطلق، فرهاد. (1395). ارائه مدلی جهت تعیین رابطه بین شیفتگی تحصیلی، خلاقیت تحصیلی و موفقیت تحصیلی با خودشکوفایی تحصیلی مبتنی بر میانجی­گری جدیت تحصیلی. پژوهش در برنامه­ریزی درسی، 48، 134-144. 
 
ب. انگلیسی
Agust, S. (2013). The effectiveness of one stay/three stray method to teach reading viewed from students’ self–actualization (An experimental study at the eleventh graders of SMA Negeri 01 Daik Lingga in the academic year of 2012/2013), Doctoral dissertation, UNS, Sebelas Maret University.‏
Amir Kiaei, Y. (2014). The relationship between metacognition, self-actualization, and well-being among university students: Reviving self-actualization as the purpose of education, FIU Electronic Theses and Dissertations.
Arnett, J. J. (2000). Emerging adulthood: A theory of development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55(5), 469- 480.
Bachem, R., & Casey, P. (2018). Adjustment disorder: a diagnosis whose time has come. Journal of Affective Disorders, 227, 243-253.
Banos, R. M., Etchemendy, E., Farfallini, L., Palaciosbd, A. G, Querobd, S., & Botella, C. (2014). Earth of well-being system: A pilot study of an information and communication technology-based positive psychology intervention. The Journal of Positive Psychology, 9(6), 482-488.
Carr, A., Cullen, K., Keeney, C., Canning, C., Mooney, O., Chinseallaigh, E., & O’Dowd, A. (2020). Effectiveness of positive psychology interventions: A systematic review and meta-analysis. The Journal of Positive Psychology, 1-21.
Carson, S., Cook, A., Peabody, S., Scheinbaum, S., & Williamson, L. (2019). The impact of positive psychology on behavioral change and healthy life style choices. In Lifestyle Medicine (pp. 229-239). CRC Press.
Conger, J. A., & Kanungo, R. N. (1988). The empowerment process: Integrating theory and practice. Academy of Management Review, 13(3), 471-482.‏
Crabtree, M. A., Stanley, L. R., & Swaim, R. C. (2020). The role of future orientation and self-determination on American Indian adolescents’ intentions to use alcohol and marijuana. Prevention Science, 1-11.‏
Dawood, R. (2014). Positive psychology and child mental health: a premature application in school-based psychological intervention? Procedia-Social and Behavioral Sciences, 113, 44-53.‏
Dickerson, F.B. (1998). Strategies that foster empowerment. Cognitive and Behavioral Practice, 5(2), 255-275.
Diener, E., & Chan, M. Y. (2011). Happy people live longer: Subjective well‐being contributes to health and longevity. Applied Psychology: Health and Well‐Being, 3(1), 1-43.‏
Di Maggio, I., Ginevra, M. C., Nota, L., & Soresi, S. (2016). Development and validation of an instrument to assess future orientation and resilience in adolescence. Journal of Adolescence, 51, 114-122.‏
Froman, L. (2010). Positive psychology in the workplace. Journal of Adult Development, 17(2), 59-69.‏
Furchtlehner, L. M., Schuster, R., & Laireiter, A. R. (2020). A comparative study of the efficacy of group positive psychotherapy and group cognitive behavioral therapy in the treatment of depressive disorders: a randomized controlled trial. The Journal of Positive Psychology, 15(6), 832-845.
Harris, A. H., Luskin, F., Norman, S. B., Standard, S., Bruning, J., Evans, S., &    Thoresen, C. E. (2006). Effects of a group forgiveness intervention on forgiveness, perceived stress, and trait‐anger. Journal of Clinical Psychology, 62(6), 715-733.
Hyde, M., Wiggins, R. D., Higgs, P., Blane, D., Kaplan, R. M., Larson, R., … & Erickson, P. (2019). IQ Testing. Cambridge Handbook of Psychology, Health and Medicine, 7, 196.‏
Johnson, S. R. L., Blum, R. W., & Cheng, T. L. (2014). Future orientation: A construct with implications for adolescent health and well-being. International Journal of Adolescent Medicine and Health, 26(4), 459-468.‏
Khademi, Z. (2021). The effect of positive psychology on the human beings from the viewpoint of Seligman. Preventive Counseling, 1(4), 58-70.
Kitcher, R. W. (1977). Creativity, self-actualization and meditation programs. Theses and Dissertations (Comprehensive).‏ 1530.
Lardier Jr, D. T., Garcia-Reid, P., & Reid, R. J. (2018). The interacting effects of psychological empowerment and ethnic identity on indicators of well‐being among youth of color. Journal of Community Psychology, 46(4), 489-501.
Mac Giollabhui, N., Nielsen, J., Seidman, S., Olino, T. M., Abramson, L. Y., & Alloy, L. B. (2018). The development of future orientation is associated with faster decline in hopelessness during adolescence. Journal of Youth and Adolescence, 47(10), 2129-2142.‏
Maslow, A. H. (1970). Motivation and Personality (2nd Ed.). New York: Harper & Row.
McBrien, J., Dooley, K., & Birman, D. (2017). Cultural and academic adjustment of refugee youth: Introduction to the special issue. International Journal of Intercultural Relations, 60, 104-108.‏
Meng, L., Jin, Y., & Guo, J. (2016). Mediating and/or moderating roles of psychological empowerment. Applied Nursing Research, 30, 104-110.‏
Nancy, M., Tandalayo, K., Ann, M. D., Kendra, K., Kattelmann, T., & Khan, E. (2018). Examining the role of youth empowerment in preventing adolescence obesity in low-income communities. Journal of Adolescence, 68, 242–251.
Nurmi, J. E. (1991). How do adolescents see their future? A review of the development of future orientation and planning. Developmental Review, 11(1), 1-59.‏
Nuttin, J. (2014). Future time perspective and motivation: Theory and research method. Psychology Press.‏
Phan, H. P., Ngu, B. H., Chen, S. C., Wu, L., Lin, W. W., & Hsu, C. S. (2020). Introducing the study of life and death education to support the importance of positive psychology: an integrated model of philosophical beliefs, religious faith, and spirituality. Frontiers in Psychology, 11.
Rashid, T. (2015). Positive psychotherapy: A strength-based approach. The Journal of Positive Psychology, 10(1), 25-40.‏
Rashid, T., & Seligman, M. P. (2018). Positive psychotherapy: Clinician manual. Oxford University Press.‏
Reiter, C., & Wilz, G. (2015). Resource diary: A positive writing intervention for promoting well-being and preventing depression in adolescence. The Journal of Positive Psychology: Dedicated to furthering research and promoting good practice, 11(1), 99-108.
Santilli, S., Ginevra, M. C., Sgaramella, T. M., Nota, L., Ferrari, L., & Soresi, S. (2017). Design my future: An instrument to assess future orientation and resilience. Journal of Career Assessment, 25(2), 281-295.
Savickas, M. L., Nota, L., Rossier, J., Dauwalder, J. P., Duarte, M. E., Guichard, J., ... & Van Vianen, A. E. (2009). Life designing: A paradigm for career construction in the 21st century. Journal of Vocational Behavior, 75(3), 239-250.‏
Schacter, D. L., Addis, D. R., & Buckner, R. L. (2008). Episodic simulation of future events: concepts, data, and applications.
Seligman, M. E. (2012). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. Simon and Schuster.‏
Seligman, M. E., Rashid, T., & Parks, A. C. (2006). Positive psychotherapy. American Psychologist, 61(8), 774.
Shneiderman, B. (1999). Human values and the future of technology: A declaration of responsibility. ACM SIGCAS Computers and Society, 29(3), 5-9.
Sin, N. L., & Lyubomirsky, S. (2009). Enhancing well‐being and alleviating depressive symptoms with positive psychology interventions: A practice‐friendly meta‐analysis. Journal of Clinical Psychology, 65(5), 467-487. 
Spreitzer, G. M. (1995). Psychological empowerment in the workplace: Dimensions, measurement, and validation. Academy of Management Journal, 38(5), 1442-1465.‏
Spreitzer, G. M. (1996). Social structural characteristics of psychological empowerment. Academy of Management Journal, 39(2), 483-504.‏
Spreitzer, G. M. (2007). Toward the integration of two perspectives: A review of social-structural and psychological empowerment at work. In C. Cooper, & J. Barling, the handbook of organizational behavior.  Thousand Oaks, CA: Sage Publications.‏
Stoddard, S. A., Zimmerman, M. A., & Bauermeister, J. A. (2011). Thinking about the future as a way to succeed in the present: A longitudinal study of future orientation and violent behaviors among African American youth. American Journal of Community Psychology, 48(3), 238-246.‏
Tabachnick, B., & Fidell, L. (2001). Using multivariate statistics. Allyn & Bacon.
Thomas, K. W., & Velthouse, B. A. (1990). Cognitive elements of empowerment: An “interpretive” model of intrinsic task motivation. Academy of Management Review, 15(4), 666-681.
Thomas, M. D., &, McPherson, B.J. (2011). Teaching positive psychology using team-based learning. The Journal of Positive Psychology, 6(6), 487-491.
Ventrella, S. W. (2012). The power of positive thinking in business: 10 traits for maximum results. Random House.‏
Whetten, D. A., Cameron, K. S., & Woods, M. (2000). Developing management skills for Europe. Pearson Education.
White, L. W. (2005). Workstyle and lifestyle. Journal of Individual Psychology, 61(1), 92-99.
Wong, T. K., Parent, A. M., & Konishi, C. (2019). Feeling connected: the roles of student-teacher relationships and sense of school belonging on future orientation. International Journal of Educational Research, 94, 150-157.‏
Zhu, J., Yao, J., & Zhang, L. (2019). Linking empowering leadership to innovative behavior in professional learning communities: the role of psychological empowerment and team psychological safety. Asia Pacific Education Review, 20(4), 657-671.