نقش واسطه‌گری فرایندهای خودتنظیمی رفتاری در رابطة بین ادراک شایستگی و کنش‌وری نوجوانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار بخش روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز

چکیده

هدف پژوهش حاضر تعیین نقش واسطه­ای فرایندهای خودتنظیمی رفتاری در رابطة بین مؤلفه‌های ادراک شایستگی و ابعاد کنش‌وری نوجوانان در گروهی از دانش‌آموزان دورۀ متوسطۀ اول شهر شیراز است. طرح پژوهش از نوع همبستگی است و مدل پژوهش با استفاده از روش تحلیل مسیر آزمون شد. شرکت‌کنندگان 380 نفر (192 دختر و 188 پسر) از دانش‌آموزان بودند که به روش نمونه­گیری خوشه­ای تصادفی انتخاب شدند و مقیاس نیمرخ ادراک خود نوجوانان، پرسشنامه خود‌تنظیمی و مقیاس کنش‌وری نوجوانان را تکمیل کردند. روایی و پایایی مقیاس­های پژوهش نیز با استفاده از روش تحلیل عاملی و ضریب آلفای کرونباخ بررسی و تایید شد. برای تحلیل داده­های توصیفی و ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش از نرم­افزار SPSS نسخه 24 و برای آزمون فرضیه­‌ها و مدل پژوهش از نرم­افزار AMOS نسخه 24 استفاده شد. یافته­ها نشان دادند که مدل پژوهش با داده­های جمع­آوری شده برازش مطلوبی دارد. مطابق یافته­ها برخی از ابعاد ادراک شایستگی توانستند رشد مثبت و رفتار ضد اجتماعی از بین مؤلفه‌های کنش‌وری نوجوانان را به طور مستقیم پیش­بینی کنند، به این صورت که ادراک شایستگی رفتاری به طور مستقیم باعث افزایش رشد مثبت و کاهش رفتار ضد اجتماعی می‌شود. خودارزشمندی کلی نیز به طور مستقیم و منفی می­تواند دشواری‌های هیجانی را پیش­بینی کند. همچنین، فرضیه اصلی پژوهش مبنی بر نقش واسطه‌ای خودتنظیمی رفتاری بین مؤلفه‌های ادراک شایستگی و کنش‌وری نوجوانان  مورد تایید قرار گرفت. یافته­ها بیان­گر نقش مهم خودتنظیمی رفتاری و ادراک شایستگی در پیش‌بینی کنش‌وری نوجوانان از جمله رشد مثبت، دشواری‌های هیجانی، رفتارهای ضد اجتماعی و رفتار مخالفت‌جویانه است. بنابراین پیشنهاد می­شود در نظام‌های تربیتی به شکل‌گیری ادراک مثبت و خوداگاهی هر چه بیشتر نوجوانان توجه شود تا زمینه بهبود خودتنظیمی و افزایش کنش‌های مثبت نوجوانی فراهم گردد.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
برک، لورا. ای. (2001/ 1388). روان­شناسی رشد از لقاح تا کودکی. ترجمه: یحیی سیدمحمدی. جلد اول، تهران: نشر ارسباران.
چوپانی، شهین و اکبری، مریم. (1397). مقایسه ادراک شایستگی، امیدورای تحصیلی سبک‌های اسنادی در دانش‌آموزان پسر با اختلالات ایذایی و عادی در دوره ابتدایی شهرستان دیواندره. آفاق علوم انسانی، 2 (19)، ‏31 - 55.
سبزی، ندا و فولادچنگ، محبوبه. (1397). اثربخشی آموزش مهارت‌های ارتباطی بر ادراک شایستگی و شادکامی دانش‌آموزان پسر مقطع ششم ابتدایی شهر شیراز. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 19(4)، 144-123.
سربی، محمدحسین؛ بقائی‌پور، لیلا؛ نصیری‌زاده، محمدجمال و کهدویی، سمیه. (1396). تدوین مدل خوش‌‌بینی دانش‌‌آموزان بر‌اساس باورهای فراشناخت و ادراک شایستگی. مطالعات روان‌شناسی تربیتی،  14 (27)، 137 - 160.
سیف، دیبا؛ بشاش، لعیا و لطیفیان، مرتضی. (1383). تأثیر ابعاد ادراک خود بر روابط اجتماعی با همسالان در نوجوانان مراکز آموزشی استعدادهای درخشان و مدارس عادی. مجله روان‌شناسی، 8(29)، 86 - 97.
صالحی، لیلی و سیف، دیبا. (1391). الگوی پیش­بینی احساس تنهایی بر مبنای تعامل معلم با دانش‌آموز و ابعاد ادراک شایستگی در میان نوجوانان با و بدون نقص بینایی. روان‌شناسی افراد استثنایی، 2(5)، 43-64.
فاتحی، امیرعباس؛ فولاچنگ، محبوبه و عابدی، فخرالسادات. (1398). نقش واسطه‌گری خودتنظیمی رفتاری در رابطۀ بین ابعاد کنش‌ خانواده و ابراز وجود. فصلنامۀ علمی- پژوهشی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 8(28)، ۴۹ -۷۰.
موحدزاده، بهرام و رحمت‌مند، مرجان. (1397). بررسی رابطه بین ادراک شایستگی و پیشرفت تحصیلی با در نظر گرفتن نقش تعدیل­کنندگی خودکارآمدی ادراک شده در دانش­آموزان دختر مقطع متوسطه ناحیه 2 شیراز. پیشرفت‌های نوین در علوم رفتاری، 3 (23)، 1 - 21.
نیک‌منش، زهرا و یاری، سمیه. (1390). رابطه بین باور خودکارآمدی و ادراک خویشتن با اضطراب امتحان در دانش­آموزان دختر و پسر دبیرستانی. مطالعات روان‌شناسی تربیتی، 8(14)، 127 - 146.
یعقوبی، ابوالقاسم؛ محققی، حسین؛ جعفری، مجید و یاری‌مقدم، نفیسه. (1392). تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بر ادراک شایستگی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پسر پایه اول متوسطه در درس زبان انگلیسی. اندیشه‌های نوین تربیتی، 9(1)، 155- 180.
 
 
 
ب. انگلیسی
Altun, S., & Erden, M. (2013). Self-regulation-based learning strategies and self-efficacy perceptions as predictors of male and female students’ mathematics achievement. Procedia-Social and Behavioral Sciences106, 2354-2364.
Arnett, J. J. (1999). Adolescent storm and stress, reconsidered. American Psychologist, 54(5), 317–326.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise ofcontrol. New York: Freeman.
Bandura, A. (2001). Social cognitive theory of mass communication. Media Psychology3(3), 265-299.
Barendse, M. E., Cosme, D., Flournoy, J. C., Vijayakumar, N., Cheng, T. W., Allen, N. B., & Pfeifer, J. H. (2020). Neural correlates of self-evaluation in relation to age and pubertal development in early adolescent girls. Developmental Cognitive Neuroscience, 44, 100799.
Behncke, L. (2002). Self-regulation: A brief review. Athletic Insight: The Online Journal of Sport Psychology, 4(1).Available at: http://www.athleticinsight.com/Vol4Iss1/SelfRegulation.htm
Boekaerts, M. (1996). Coping with stress in childhood and adolescence. In M. Zeidner & N. S. Endler (Editors), handbook of coping: Theories, research, application. New York, NY: Wiley), 452–484.
Boekaerts, M. (2011). Emotions, emotion regulation, and self-regulation of learning. In B. J. Zimmerman & D. H. Schunk (Eds.), Handbook of self-regulation of learning and performance (pp. 408–425). Routledge/Taylor & Francis Group.
Boekaerts, M., & Niemivirta, M. (2000). Self-regulated learning: Finding a balance between learning goals and ego-protective goals. In Handbook of self-regulation (pp. 417-450). Academic Press.
Brown, J. M., Miller, W. R., & Lawendowski, L. A. (1999).The self-regulation questionnaire. In: L. VandeCreek, T. L. Jackson (editors), Innovations in clinical practice: A sourcebook. Vol. 17. Sarasota, FL: Professional Resource. pp. 281–292.
Bum, C. H., & Jeon, I. K. (2016). Structural relationships between students' social support and self-esteem, depression, and happiness. Social Behavior and Personality: An International Journal44(11), 1761-1774.
Byrne, B. M. (2001). Structural equation modeling with AMOS: Basic concepts, applications, and programming. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Conover, K., & Daiute, C. (2017). The process of self-regulation in adolescents: A narrative approach. Journal of Adolescence, 57, 59-68.
Denes, C., & Grecu, V. (2017). Some considerations on adapting academic qualifications to the Romanian labor market. In MATEC Web of Conferences (Vol. 121, p. 12003). EDP Sciences.
Dittman, C. K., Burke, K., Filus, A., Haslam, D., & Ralph, A. (2016). Measuring positive and negative aspects of youth behavior: Development and validation of the Adolescent Functioning Scale. Journal of Adolescence, 52, 135-145.
Eisenberg, N., Valiente, C., & Eggum, N. D. (2010). Self-regulation and school readiness. Early Education and Development21(5), 681-698.
Farley, J. P., & Kim-Spoon, J. (2014). The development of adolescent self-regulation: reviewing the role of parent, peer, friend, and romantic relationships. Journal of Adolescence37(4), 433-440.
Friedlander, L. J., Reid, G. J., Shupak, N., & Cribbie, R. (2007). Social support, self-esteem, and stress as predictors of adjustment to university among first-year undergraduates. Journal of College Student Development48(3), 259-274.
Gestsdóttir, S., & Lerner, R. M. (2007). Intentional self-regulation and positive youth development in early adolescence: Findings from the 4-h study of positive youth development. Developmental Psychology43(2), 508.
Gordon, M. S. (2017). Self-perception and relationship quality as mediators of father's school-specific involvement and adolescent's academic achievement. Children and Youth Services Review77, 94-100.
Hacker, D. J., Dunlosky, J., & Graesser, A. C. (Eds.). (2009). Handbook of metacognition in education. Routledge.
Harter, S. (1982). The perceived competence scale for children. Child Development, 83, 87-97.
Harter, S. (1985). Manual of the Self-PerceptionProfile for Children. Denver, CO: University of Denver.
Harter, S. (2012). Self-perception profile for adolescents: Manual and questionnaires. Denver, CO: University of Denver, Department of Psychology.
Kim, Y. E., Brady, A. C., & Wolters, C. A. (2020). College students' regulation of cognition, motivation, behavior, and context: Distinct or overlapping processes? Learning and Individual Differences, 80, 101872.
Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. London: The Guilford Press.
Kokkinos, C. M., & Hatzinikolaou, S. (2011). Individual and contextual parameters associated with adolescents’ domain specific self-perceptions. Journal of Adolescence, 34(2), 349-360.
Marsh, H. W. (1988). Self-description questionnaire: Manual and research monograph. San Antonio: Psychological Corporation and Harcourt Brace Jovanovich.
Marsh, H. W. (1990). The structure of academic self-concept: The Marsh/Shavelson model. Journal of Educational psychology, 82(4), 623.
Moilanen, K. L., & Manuel, M. L. (2017). Parenting, self-regulation and social competence with peers and romantic partners. Journal of Applied Developmental Psychology49, 46-54.
Nader-Grosbois, N. (2014). Self-perception, self-regulation and metacognition in adolescents with intellectual disability. Research in Developmental Disabilities35(6), 1334-1348.
Öztürk, E., & Özmen, S. K. (2016). The relationship of self-perception, personality and high school type with the level of problematic internet use in adolescents. Computers in Human Behavior65, 501-507.
Pandey, A., Hale, D., Goddings, A. L., Blakemore, S. J., & Viner, R. (2017). Systematic review of effectiveness of universal self-regulation-based interventions and their effects on distal health and social outcomes in children and adolescents: Review protocol. Systematic Reviews6(1), 175.
Steinberg, L. (2009). Risk taking in Adolescence: What changes, and why? Annals of the New York Academy of Sciences, 1021(1), 51-58.
Steinberg, L. (2014). The age of opportunity. Boston: Houghton Mifflin Harcourt.
Stipek, D. J. (2002). Motivation to Learn: Integrating theory and practice. Boston, MA: Allyn & Bacon.
Trautner, M., & Schwinger, M. (2020). Integrating the concepts self-efficacy and motivation regulation: How do self-efficacy beliefs for motivation regulation influence self-regulatory success? Learning and Individual Differences80, 101890.
Von Soest, T., Wichstrøm, L., & Kvalem, I. L. (2016). The development of global and domain-specific self-esteem from age 13 to 31. Journal of Personality and Social Psychology110(4), 592.
Ybrandt, H. (2008). The relation between self-concept and social functioning in adolescence. Journal of Adolescence31(1), 1-16.
Zimmerman, B. J., & Schunk, D. H. (Eds.). (2001). Self-regulated learning and academic achievement: Theoretical perspectives. Routledge.