پیش‌بینی مسئولیت‌پذیری ‌تحصیلی براساس بافت ‌اجتماعی‌کلاس با واسطه‌گری ارضای‌ نیازهای ‌اساسی روان‌شناختی و اشتیاق ‌تحصیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، گروه روان‌شناسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

2 گروه روان‌شناسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

3 گروه روان شناسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

چکیده

این مطالعه با هدف پیش‌بینی مسئولیت‌پذیری تحصیلی براساس بافت اجتماعی کلاس با واسطه‌گری ارضای نیازهای اساسی روان‌شناختی و اشتیاق تحصیلی انجام شد. جامعۀ آماری شامل کلیۀ دانش‌آموزان پایۀ نهم متوسطۀ اول شهرستان سنندج در سال تحصیلی 98-1397 بود. با استفاده از روش نمونه­‌گیری تصادفی خوشه­‌ای چندمرحله‌­ای تعداد 390 نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. پرسش‌نامۀ مسئولیت‌­پذیری کردلو، مقیاس اشتیاق تحصیلی فردریکز و همکاران، مقیاس نیازهای اساسی روان‌شناختی دسی و رایان ،‌ خرده‌مقیاس حمایت خودمختارانه بلک‌برن، خرده مقیاس حمایت هیجانی همسالان پاتریک، رایان و کاپلان و خرده‌ مقیاس حمایت عاطفی معلم ساکیزبه عنوان ابزارهای سنجش استفاده شدند. یافته‌­ها بیانگر این بود که به‌طور کلی داده‌­ها با مدل برازش دارد، و نتایج نشان داد بافت اجتماعی کلاس بر مسئولیت‌پذیری تحصیلی، ارضای نیازهای اساسی روان‌شناختی و اشتیاق تحصیلی اثر مستقیم دارد. همچنین، ارضای نیازهای اساسی روان‌شناختی و اشتیاق تحصیلی بر مسئولیت‌پذیری تحصیلی اثر مستقیم دارند. همین‌طور، ارضای نیازهای اساسی روان‌شناختی بر اشتیاق تحصیلی اثر مستقیم دارد. درنهایت، بافت اجتماعی کلاس از طریق متغیرهای میانجی بر مسئولیت‌پذیری تحصیلی اثر غیرمستقیم دارد. بنابراین، به منظور افزایش مسئولیت‌پذیری تحصیلی دانش­‌آموزان باید به بافت اجتماعی کلاس، ارضای نیازهای اساسی روان‌شناختی و اشتیاق تحصیلی دانش‌­آموزان توجه شود.
 

کلیدواژه‌ها


احمدزاده طلاتپه، ثمین، جاویدپور، مرتضی، کاظمی، سلیم، پورقلی، یاسر (1396). نقش حمایت اجتماعی مدارس بر سازگاری تحصیلی اثرمیانجی رضایت از مدرسه، اشتیاق تحصیلی و خودکارآمدی دانش‌آموزان. هشتمین کنفرانس بین المللی روان‌شناسی وعلوم اجتماعی، تهران: شرکت همایشگران مهر اشراق، 13-1.
اژه­ای، جواد، خضری آذر، هیمن، بابایی سنگلجی، محسن و امانی، جواد (1390). الگوی ساختاری روابط بین حمایت از خودپیروی ادراک شدة معلم، نیازهای روان‌شناختی اساسی، انگیزش درونی و تلاش. فصلنامة علمی پژوهشی پژوهش در سلامت روان‌شناختی، 2(4)، 56-47.
اسلامی، محمدعلی، درتاج، فریبرز، سعدی­پور، اسماعیل و دلاور، علی (1396). مدل‌یابی علی اشتیاق بر مبنای عملکرد تحصیلی حمایت شده، عزت نفس و خودکارآمدی درسی در دانشجویان دورۀ کارشناسی دانشگاه امیرکبیر تهران. دو فصلنامة راهبردهای شناختی در یادگیری، 5(9)، 10-1.
افشاری، منصوره (1392). بررسی نقش اشتغال مادران بر مسئولیت‌پذیری فرزندان دختر مقطع متوسطه شهرستان مشهد. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
اقدامی، زهرا و یوسفی، فریده (1397). رابطة نیازهای روان‌شناختی و درگیری تحصیلی با واسطه‌گری خودکارآمدی. فصلنامة مطالعات روان‌شناسی تربیتی، 29، 72-37.
بردبار، مریم و یوسفی، فریده (1395). نقش واسطه­ای فرایندهای نظام خود و هیجان‌های تحصیلی در رابطة بین محیط حامی خودپیروی و درگیری تحصیلی. مجلة روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 13(21)، 49-13.
برومند، محمد (1395). رابطة ادراک از جوکلاس با مسئولیت‌پذیری و مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان دورة دوم متوسطة شهر مرودشت. پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
بشارت، محمدعلی و رنجبر کلاگری، الهه (1392). مقیاس ارضای نیازهای بنیادین روان‌شناختی: پایایی، روایی و تحلیل عاملی. فصلنامة اندازه­گیری تربیتی، 4(14)، 168-148.
جوادی علمی، لیلا، اسدزاده، حسن، دلاور، علی، درتاج، فریبرز (1397). مدل علّی اشتیاق تحصیلی براساس خودکارآمدی و کمک‌طلبی با میانجی­گری سرزندگی تحصیلی. مجلة تحقیقات علوم رفتاری، 16(2)، 167-162.
حجازی، الهه، خضری آذر، هیمن و امانی، جواد (1391). ادراک دانش‌آموز از حمایت معلم از خودپیروی و خودکارآمدی انگلیسی؛ نقش واسطه­ای نیازهای اساسی روان‌شناختی. مجلة مطالعات آموزش و یادگیری، 4(1)، 50-29.
حجازی، الهه، قاضی طباطبایی، محمود، غلامعلی لواسانی، مسعود و مرادی، آسیه (1393). روابط معلم با دانش‌آموز و درگیری در مدرسه نقش میانجی­گر نیازهای اساسی روان‌شناختی. فصلنامة پژوهش­های کاربردی روان‌شناختی، 5(40)، 19-1.
حجازی، الهه، نقش، زهرا و سنگری، علی اکبر (1388). ادراک از ساختار کلاس و پیشرفت تحصیلی ریاضی: نقش واسطه­ای متغیرهای انگیزشی و شناختی. مطالعات روان‌شناختی. 5(4)، 65-47.
حسینخانزاده، عباسعلی، طاهر، محبوبه، سیدنوری، زهرا، حبیبی، زهره، بهزادفر، فاطمه و محمدی، حاتم (1396). رابطةخودنظم­دهی تحصیلی و مسئولیت‌پذیری با اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر. فصلنامة علمی پژوهشی پژوهشنامة تربیتی، 12(78)، 63-51.
ربانی، زینب، طالع پسند، سیاوش، رحیمیان بوگر، اسحاق و محمدی فر، محمدعلی (1396). رابطة بافت اجتماعی کلاس با درگیری تحصیلی نقش واسطه‌ای فرایندهای نظام خود، انگیزش و هیجان‌های تحصیلی. مجلةروان‌شناسی تحولی: روا‌ شناسان ایرانی، 14(51)، 53-37.
سپاه منصور، مژگان (1396). نقش میانجی تعارض معلم- شاگرد در رابطۀ بین مسئولیت‌پذیری و فرسودگی تحصیلی. فصلنامة علمی پژوهشی روش­ها و مدل­های روان‌شناختی، 8(28)، 116-101.
شیخ‌‍الاسلامی، علی و کریمیان‌پور، غفار (1397). پیش‏بینی اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان براساس حمایت تحصیلی و جوّ روانی- اجتماعی کلاس، مجلة راهبردهای شناختی یادگیری، 6(10)، 111-95.
صاحبی، علی، زالی­زاده، محسن و زالی­زاده، مسعود (1394). تئوری انتخاب: رویکردی در جهت مسئولیت­پذیری و تعهد اجتماعی. رویش روان‌شناسی، 4(11)، 134-113.
صائمی، حسن، دیلم، سمانه و اکبری داغی، حمزه (1393). بررسی رابطة بین یادگیری خودتنظیم و مسئولیت‌پذیری با فرسودگی تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی شرق گلستان. فصلنامة علمی پژوهشی پژوهشنامة تربیتی، 9(40)، 32-17.
طهرانی­مقدم، حامد و شریعت­باقری،محمد مهدی (1397). ارتباط عملکرد خانواده با مسئولیت‌پذیری و ارضای نیازهای روانی پایۀ دانش‌آموزان پسر دبیرستانی. فصلنامة خانواده پژوهی، 14(54)، 235-221.
عظیمی، داریوش، قدیمی، سمیه، خزان، کاظم و درگاهی، شهریار (1396). نقش سرمایه­های روان‌شناختی و اشتیاق تحصیلی در سرزندگی تحصیلی و تعلل ورزی تصمیم­گیری دانشجویان پرستاری. مجلة مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی یزد، 12(3)، ۱5۷-۱4۷.
عقیلی، سید مجتبی و نصیری، الهه سادات (1393). رابطة راهبرهای یادگیری و سبک‌های اسناد با مسئولیت‌پذیری. دو فصلنامة علمی پژوهشی شناخت اجتماعی، 125-109.
غریبی، حسن (1396). اثربخشی آموزش مهارت حل مسئله بر مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان پسرسال سوم متوسطه دورة اول. مجلة پژوهش­های برنامة درسی، 7(2)، 87-67.
فرجی، ندا، غلامعلی لواسانی، مسعود و خلیلی، شیوا (1396). رابطة خودشناسی و نیازهای اساسی روان‌شناختی با خودتنظیمی هیجانی و یادگیری. مجلة روان‌شناسی، 21(3)، 346-334.
قلی­زاده، مریم (1394). رابطۀ جو آموزشی با دینداری و مسئولیت­پذیری تمامی دانش‌آموزان دورۀ دوم مقطع متوسطۀ شهر مرودشت. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
کابینی مقدم، سلیمان، انتصار فومنی، غلامحسین، حجاری، مسعود و اسدزاده، حسن (1398). مقایسة تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی و کمک خواهی در افزایش اشتیاق و سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان اهمال‌کار. دو فصلنامة راهبردهای شناختی در یادگیری، 7(13)، 212-191.
کاظم پور، اسماعیل، قدیری، ندا و اسلامی، سهیلا (1396). تأثیرآموزش راهبردهای خودتنظیمی بر مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان. فصلنامة رهبری ومدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، 11(3)، 125-111.
کاوسیان، جواد، کدیور، پروین و عرب زاده، مهدی (1395). رابطة متغیرهای محیطی با عملکرد تحصیلی با نقش واسطه­ای نیازهای روان‌شناختی، خودتنظیمی و هیجان‌های تحصیلی. مجلة روان‌شناسی، 20(80)، 438-424.
کبیری، ویدا، عربزاده، مهدی و قاسمی اصل، قاسم (1397). پیش­بینی درگیری تحصیلی دانشجویان بر اساس ابعاد شخصیت و نیازهای اساسی روان‌شناختی. فصلنامه آموزش مشاوره و روان درمانی، 7، 80-71.
کردلو، منیژه (1389). پرسش‌نامة سنجش میزان مسئولیت­پذیری دانش­آموزان. تهران: مؤسسه آزمون یار پویا.
کریمی، جواد، همایونی نجف آبادی، عاطفه و ایزدی، راضیه (1393). رابطة بین ارضاء نیازهای اساسی روان‌شناختی مرتبط با کار، ویژگی‌های شخصیت و اشتیاق شغلی، فصلنامة مدیریت پرستاری، 3(4)، 70-60.
مؤمنی، خدامراد، عباسی، مسلم، پیرانی، ذبیح، و بگیان کوله مرز، محمدجواد (1396). نقش
 هیجان­پذیری و جو عاطفی خانواده در پیش­بینی اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان. دو فصلنامة راهبردهای شناختی در یادگیری، 5(8)، 182-159.
نکاوند، مهرانداخت، جعفری، پریوش، آراسته، حمیدرضا (1397). اشتیاق تحصیلی دانشجویان علوم پزشکی و نقش محیط یاددهی یادگیری در آن. مجلة علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی، 28(1)، 65-52.
هلاجیان، مهدیه و سعدی‌پور، اسماعیل (1395). بررسی اثربخشی آموزش روش ایفای نقش بر مسئولیت­پذیری دانش­آموزان دختر اول دبیرستان. مجلة روان‌شناسی مدرسه،5(2)، 166-151.
یاراحمدی، یحیی، ابراهیمی بخت، حبیب اله، اسدزاده، حسن، احمدیان، حمزه (1397). اثربخشی برنامة آموزشی سرزندگی تحصیلی بر عملکرد تحصیلی، اشتیاق تحصیلی و سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان، فصلنامة تدریس پژوهی، 6(2) 182-163­.
Appleton, J. J., Christenson, S. L., & Furlong, M. J. (2008). Student engagement with school: Critical conceptual and methodological issues of the construct. Psychology in the Schools, 45, 369-386.
Appleton, J. J., Christenson, S. L., Kim, D., & Reschly, A. L. (2006). Measuring cognitive and psychological engagement: validation of the student engagement instrument. Journal of School Psychology, 44, 427-445.
Blackburn, M, (1998). Academic cheating, unpublished doctor dissertation, University of Oklahoma.
Fredericks, J, A., Blumenfeld, P, C., Paris, A, H. (2004). School engagement: Potential of the concept, state of the evidence. Review of Educational Research, 74(1), 59–109.
Capri, B., Gunduz, B., & Akbay, S. E. (2017). Utrecht work engagement scale-student form’s (UWES-SF) adaptation toTurkish validity and reliability studies, and the mediator role of work engagement between academic procrastination and academic responsibility. Educational Sciences: Theory & Practice, 17, 411-435.
Connell, J. P. (1990). Context, self, and action: A motivational analysis of self-system processes across the life span. In D. Cicchetti & M. Beeghly (Eds.), The John D. and Catherine T. MacArthur foundation series on mental health and development. The self in transition: Infancy to childhood (p. 61–97). University of Chicago Press.
Connell, J. P., & Wellborn, J. G. (1991). Competence, autonomy and relatedness: a motivational analysis of self-system processes. In M. Gunnar & L. A. Sroufe (Eds.), Minnesota symposium on child psychology: Self- processes in development (pp. 43-77). Chicago: University of Chicago Press.
Consuelo, M., Luisa, M., & Stefano, P. (2019). Agency and Responsibility in Adolescent Students: A Challenge for the Societies of Tomorrow. British Journal of Educational Psychology, 89(1), 41-56.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The" what" and" why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2011). Levels of analysis, regnant causes of behavior and well-being: The role of psychological needs. Journal of Psychological Inquiry, 22, 17-22.
 Deci, E. L., Vallerand, R. J., Pelletier, L. G., & Ryan, R. M. (2001). Motivation and education: The self- determination perspective. Educational Psychologist, 26, 325-346.
 Delisi, M. (2014). Low self control is a brain based disorder. SAGE Publications Ltd.                                                             
Dotterer, A. M., & Lowe, K. (2011). Classroom context, school engagement, and academic achievement in early adolescence.Journal of Youth and Adolescen, 40(12), 1649-1660.
Duchesne, S., Larose, S., & Feng, B. (2019). Achievement goals and engagement with academic work in early high school: does seeking help from teacher`s matter? Journal of Early Adolescence, 39(2), 222-252.
Eccles, J. S., & Roeser, R. W. (2005). School and Community Influences on Human Development. In M. H. Bornstein & M. E. Lamb (Eds.), Developmental science: An advanced textbook (pp. 513-555). Mahwah, NJ, US: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
El Ghoul, S., Guedhami, Wang, H., & Kwok, C. C. (2016). Family control and corporate social responsibility. Journal of Banking & Finance, 73(1), 131-146.
Escartí, A., Wright, P. M., Pascual, C., & Gutiérrez, M. (2015). Tool for Assessing Responsibility-based teaching strategies and student behaviors. Universal Journal of Psychology, 3(2), 55-63.
Fredricks, J. A., Blumenfeld, P. C., & Paris, A. H. (2004). School engagement: Potential of the concept, state of the evidence. Review of Educational Research, 74(1), 59-109.
Ganotice, F, A., & King, R, B. (2014). Social influences on students’ academic engagement and science achievement. Psychological Studies, 59(1), 30-35.
Gunuc, S., & Kuzu, A. (2015). “Confirmation of Campus-Class-Technology Model in student engagement: A path analysis”. Computers in Human Behavior, 48(2), 114-125.
Helker, K., & Wosnitza, M. (2014). Responsibility in the school context-development and validation of a heuristic framework. Frontline Learning Research, 5, 115-139.
Jang, H. (2008). Supporting students' motivation, engagement, and learning during an uninteresting activity. Journal of Educational Psychology, 100, 798-811.
Jang, H., Kim, E. J., & Reeve, J. (2016). Why students become more engaged or more disengaged during the semester: A self-determination theory dual-process model. Learning and Instruction, 43(3), 27-38.
Jayarathna, L. C. H. (2014). Perceived Social Support and Academic Engagement. Kelaniya. Journal of Management, 3(2), 85-92.
Johnston, M., & Finney, S. (2010). Measuring basic needs satisfaction: evaluating previous andconducting new psychometric evaluations of the basic needs satisfaction in general scale. Psychology of Export and Exercis, 11, 91-99.
Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3rd Ed.), New York: The Guilford Press.
Kurt, U., & Tas, Y. (2018). The relationships between parental involvement, students' basic psychological needs and students' engagement in science: A path analysis. Journal of Education in Science, Environment and Health, 4(2), 183-192.
Kuvaas, B. (2009). A test of hypotheses derived from self-determination theory among public sector employees. Journal of Employee Relations, 31(1), 39-56.
La Guardia, J. G., Ryan, R. M., Couchman, C. E., & Deci, E. L. (2000). Withinperson variation in security of attachment: A self-determination theory perspective on attachment, need fulfillment, and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 79, 367-384.
Lovell, G. P., Gordon, J. A., Mueller, M. B., Mulgrew, K., & Sharman, R. (2016). Satisfaction of basic psychological needs, self-determined exercise motivation, and psychological well-being in mothers exercising in group-based versus individual based contexts. Health Care for Women International, 37(5), 568-582.
MacLeod, J. (2018). Professional responsibility in an age of alternative entities, alternative finance and alternative facts. Transactions: The Tennessee Journal of Business Law, 19(1), 227-259.
Menendez-Santurio, J. I., & Fernandez-Rio, J. (2016). Violence, responsibility, friendship and basic psychological needs: effects of a sport education and teaching for personal and social responsibility program. Revista de Psicodidactica, 21(2), 245-260. doi:10.1387/Revpsicodidact.15269.
Molinari, L., & Mameli, C. (2018). Basic psychological needs and school engagement: a focus on justice and agency. Social Psychology of Education, 21(1), 157–172.
Motti-Stefanidi, F. & Masten, A. S. (2013). School success and school engagement of immigrant youth and adolescents. A risk and resilience developmental perspective. European Psychologist, 18(2), 126-135.
Ouweneel, E., Lee, P, M., & Schaufeli, W, B. (2011). Flourishing students: A longitudinal study on positive emotions, personal resources and study engagement. The Journal of Positive Psychology, 6(2), 142-153.
Patrick, H., Ryan, A. M., & Kaplan, A. (2007). Early adolescent’s perceptions of the classroom social environment, motivational beliefs and engagement. Journal of Educational psychology, 99, 83-98. doi:10.1037/0022-0663.99.1.83.
Ratelle, C. F., & Duchesne, S. (2014). Trajectories of psychological need satisfaction from early to late adolescence as a predictor of adjustment in school. Journal of Contemporary Educational Psychology, 39(4), 400- 388.
Reeve, J. (2009). Understanding motivation and emotion (5th Ed.).Hoboken, NJ: Wiley.
Reeve, J. (2012). A self-determination theory perspective on student engagement. In S. Christenson, A. L. Reschly, & C. Wylie (Eds.), Handbook of research on student engagement (pp. 421-439). New York: Springer.
Reeve, J., Jang, H., Carrel, J, S., & Barch, J. (2004). Enhancing students’ engagement by increasing teachers’ autonomy support. Motivation and Emotion, 28(2), 147-169.                                                              
Reyes, R., Brackett, A., Rivers, E., White, M., & Salovey, P. (2012). Emotion skills as a protective factor for risky behaviors among college students. Journal of Educational Psychology, 104(3), 700-712.
Sakiz, G. (2007). Does Teacher Affective Support Matter? An Investigation of the Relationship among Perceived Teacher Affective Support, Sense of Belonging, Academic Emotions, Academic Self-efficacy Beliefs, and academic Effort in the Middle School Mathematics Classroom, Doctoral Dissertation of Philosophy, The Ohio State University.
Salmela-Aro, K., Tolvanen, A., & Nurmi, J-E. (2009). Achievement strategies during university studies predict early career burnout and engagement. Journal of Vocational Behavior, 75(2), 162-172.
SchulzHardt, S., Thurowkroning, B., & Frey, D. (2009). Preference based escalation: A new interpretation for the responsibility effect in escalating commitment and entrapment. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 108, 175-186.
Skinner, E. A., Furrer, C., Marchand, G., & Kindermann, T. (2008). Engagement and disaffection in the classroom: Part of a larger motivational dynamic? Journal of Educational Psychology, 100, 765–781. Doi: 10.1037/a0012840.
Talley, A. E., Kocum, L., Schlegel, R. J., Molix, L., & Bettencourt, A. (2012). Social roles, basic need satisfaction, and psychological health: The central role of competence. Journal of Personality and Social Psychology Bulletin, 38(2), 155-173.
Tarbetsky, A. L., Martin, A. J., & Collie, R. J. (2017). Social and emotional learning, social and emotional competence, and students’ academic outcomes: the roles of psychological need satisfaction, adaptability, and buoyancy. Social and Emotional Learning in Australia and the Asia-Pacific. DOI https://doi.org/10.1007/978-981-10-3394-0.2, 17-37.
Tian, L., & Huebner, E. S. (2018). The Effects of Satisfaction of Basic Psychological Needs at School on Children’s Prosocial Behavior and Antisocial Behavior: the mediating role of school satisfaction. Frontiers in Psychology, 9(17), 548-558.
Voegtlin, C. (2016). What does it mean to be responsible? Addressing the missing responsibility dimension in ethical leadership research. Leadership, 12(5), 581-608.
Walker, K, W., & Pearce, M. (2014). Student engagement in oneshot library instruction. The Journal of Academic Librarianship, 40(3-4), 281- 290.
Wang, R., Liu, H., Jiang, J., & Song, Y. (2017). Will materialism lead to happiness? A longitudinal analysis of the mediating role of psychological needs satisfaction. Personality and Individual Differences, 105(1), 312-317.
Wentzel, K, R., Muenks, K., McNeish, D., & Russell, Sh. (2018). Emotional support, social goals, and classroom behavior: A multilevel, multisite study. Journal of Educational Psychology, 110(5), 611-627.
Yontar, A., & Yel, S. (2018). The Relationship between Empathy and Responsibility Levels of fifth Grade Students: A Sample from Turkey. International Journal of Education & Literacy Studies, 6(4), 76-84.