تاثیر آموزش هوش معنوی بر میزان گرایش به تفکر انتقادی و خلاقیت هیجانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان

3 دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

تفکر انتقادی، فکر خودهدایت شده و خود نظم داده شده‌ای است که در آن تلاش بر استدلال در بالاترین سطح کیفیت به روش فکری عادلانه یا تفکر بدون پیش‌داوری و عاری از تعصب هوش‌مندانه است. پرورش این نوع تفکر را یکی از اهداف غایی نظام تعلیم و تربیت رسمی دانسته‌اند. این پژوهش با هدف تعیین تاثیر آموزش هوش معنوی بر گرایش به تفکر انتقادی و خلاقیت هیجانی دانش‌آموزان دختر انجام گرفته است. پژوهش از نوع مداخله با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعة آماری همه دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه شهر کرمان و مشارکت‌کنندگان در پژوهش شامل 34 نفر از دانش‌آموزان بودند که به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای انتخاب شدند. این افراد بر اساس تقسیم تصادفی در دو گروه مداخله و گروه کنترل به تعداد برابر قرار گرفتند. برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز از سیاهه‌های گرایش به تفکر انتقادی ریکتس و خلاقیت هیجانی آوریل استفاده شد. این ابزارها ابتدا برای هر دو گروه، به منزلة پیش-آزمون اجرا شدند. سپس، آموزش معنوی به عنوان متغیر مستقل پژوهش در 10 جلسة 90 دقیقه‌ای، برای گروه‌ آزمایش اجرا شد. گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. پس از پایان آموزش، بار دیگر دو ابزار پژوهش برای هر دو گروه مداخله و کنترل به عنوان پس‌آزمون اجرا شد. داده‌ها با استفاده از روش آماری تحلیل کواریانس تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که آموزش هوش معنوی در افزایش میزان گرایش به تفکر انتقادی در گروه مداخله تاثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین آموزش هوش معنوی تأثیر معناداری بر خلاقیت هیجانی مشارکت‌کنندگان در این پژوهش ندارد. یافته‌های پژوهش حاضر با توجه به پیشینه پژوهشی مورد بحث قرار گرفته‌اند. در پایان، پیشنهادهایی برای انجام پژوهش بیشتر درباره هوش معنوی و متغیرهای مربوط به تفکر انتقادی و خلاقیت هیجانی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی، علی؛ آزادپور، ناصر (1388). قرآن موضوعی. کرمان: شرکت قرآنی و فرهنگی تمرین الکترونیک.
اژدهاکش، لاله (1390). نقش واسطه‌ای کیفیت زندگی کاری درهوش معنوی و سلامت روان دبیران زن آموزش متوسطه شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد.
امیری، مهدی و پرتابیان، اکبر (1395). بررسی رابطه مؤلفه­های هوش هیجانی با خلاقیت دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه­های پیام نور جنوب فارس). فصلنامه علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 5(4)، 216-191.
امینی‌جاوید، لیلا، زندی‌پور، طیبه، کرمی، جهانگیر (1394). اثربخشی آموزش هوش معنوی بر افسردگی و شادکامی دانش‌آموزان دختر. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه، سال ششم، شماره 2، 168-141.
آوریل، جیمز آر (2011). خلاقیت هیجانی به سوی معنوی سازی هیجانات، ترجمه حمزه عبدی و محمدرضا جهانگیرزاده (1384). معرفت، شماره 97، 31-46.
باقری، مسعود؛ نمازیان، مریم (1391). بررسی همبستگی بین هوش معنوی با خلاقیت و انگیزه پیشرفت در دانش‌آموزان متوسطه ناحیه یک کرمان در سال تحصیلی 1391-1390، مجموعه مقالات دومین همایش ملی دانشجویی روان‌شناسی مشاوره و دین، 703-699.
جوکار،‌ بهرام و البرزی،‌ محبوبه (1389). رابطه ویژگی‌های شخصیت با خلاقیت هیجانی و خلاقیت شناختی. مطالعات روان‌شناختی،‌ دوره6، شماره 1، 109-89.
حاجیان، احمدرضا، شیخ الاسلامی، محمود، همایی، رضا، رحیمی، فیض‌اله و امین‌الرعایا، مهین (1391). رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی. ویژه‌نامه سلامت روان، دوره 10، شماره6، 508-500.
حسین­چاری، مسعود و ذاکری، حمیدرضا (1388). تاثیر زمینه­های تحصیلی دانشگاهی، علم دینی و هنری بر هوش معنوی، اندازه­گیری تربیتی، 1(1)، 93-73.
رئیسی، مرضیه،  احمری طهران، هدی ، حیدری، سعیده،  جعفربگلو، عصمت، عابدینی، زهرا، بطحایی، سید احمد (1392). ارتباط هوش معنوی با شادکامی و پیشرفت تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم، آموزش در علوم پزشکی، دوره 13، شماره 5، 440-431. 
سعیدا اردکانی، سعید؛ دره زرشکی، نعیمه و ابویی، فاطمه (1390). نقش هوش هیجانی در خلاقیت و نوآوری ،مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی و مهندسی و مدیریت نوآوری ایران، 7، 57-38.
صادقی مال امیری، منصور و رئیسی، محبت (1389). ارائه مدل مفهومی برای سنجش خلاقیت. دو ماهنامه توسعه انسانی پلیس، 7(30)، 112-97.
عسگری، ناصر، حمیدی‌زاده، علی و عابدی،رضا (1395). نقش میانجی خلاقیت، نوآوری و سلامت روانی در تاثیر هوش معنوی بر عملکرد فردی کارکنان. فصلنامه مدیریت دولتی، شماره 27، 552-533.
غباری‌بناب، باقر، سلیمی، محمد، سلیانی،‌ لیلا، نوری‌مقدم، ثنا (1386). هوش معنوی. اندیشه نوین دینی، سال سوم، شماره دهم، 147-125.
فرامرزی، سالار، همایی، رضا، سلطان حسینی، محمد (1388). بررسی رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی دانشجویان. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، دوره 3، شماره 5، 23-7.
فیشر، رابرت (2002). آموزش و تفکر، ترجمه: فروغ کیان زاده (1385). چاپ اول، اهواز، نشر رسش.
کریمی، هدی (1390). پیش‌بینی گرایش به تفکر انتقادی بر اساس هوش معنوی و خلاقیت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. شیراز: دانشگاه شیراز.
مهری­نژاد، سید ابوالقاسم (1389). انطباق و هنجاریابی آزمون مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا. تازه­های علوم شناختی، 9(3)، 72-63.
نادی، ایلناز و سجادیان، محمد علی (1389). بررسی ساختار عاملی، روایی، اعتبار و هنجاریابی مقیاس ابعاد سازمان یادگیرنده در دانشگاه: مقیاس دانشگاه یادگیرنده. علوم تربیتی، 3(12)، 142-121.
ندافی، راضیه (1385). ضرورت ترویج تفکر انتقادی و خلاق در جامعه امروز. مقاله ارائه شده در کنگره علوم انسانی. تهران: شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یوسفی سعیدآبادی، رضا، یزدان‌پناه نوذری، علی، قاسمی، عباس (1388). بررسی تفکر انتقادی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران در سال تحصیلی 87-1386. فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، دوره 1، شماره 1، 89-112.
Ahmadi, A. A., Zamani, M., & Sarzaym, M. (2014). A survey of the spiritual intelligence in organizations with an emphasis on Islamic texts. UCT Journal of Social Sciences and Humanities Research, 2(2), 29-36.
Amram, J. Y. (2005). Intelligence Beyond IQ: The contribution of emotional and Spiritual intelligences to effective business Leadership, Institute of Transpersonal Psychology.
Amram, J. Y. (2009). The contribution of emotional and spiritual intelligence to effective business leadership. Doctoral Dissertation: Institute of Transpersonal Psychology, Palo Alto, California.
Averill, J. R & Nunley, E.P, (1992). Voyages of the heart: Living an emotionally creative life, New York, Macmillan.
Averill, J. R. (1994). Emotional Creativity Inventory: Scale: construction and validation, Paper presented at the meeting of the International Society for Research on Emotion, Cambridge, MA.
Averill, S. R. (1999). Individual differences in emotional creativity: Structure and correlates. Journal of Personality, 67(2), 331-71.
Averill, S. R. (2005). Emotion as mediators and as products of creative activity. In J. Kaufman & J. Baer (Eds.). Faces of the muse: How people think, work and act creatively in diverse domains. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
Averill, S. R. (2011, September 14-17). Emotions and creativity. Paper presented at the 12th Conference on Creativity and Innovation (ECCI XII), Faro, Portugal.
Azizi, A. (2015). Exploring the relationship between EFL teacher’s critical thinking and their spiritual intelligence. International Journal of Language Learning and Applied Linguistics World (IJLLALW), 9(2), 119-130. 
Crichton, J. C. (2008). A qualitative study of spiritual intelligence in organizational leaders. Doctoral Dissertation: Marshall Goldsmith School of Management. San Francisco, Bay Campus: Alliant International University.
DeWaelsche, S. A. (2015). Critical thinking, questioning and student engagement in Korean university English courses. Linguistics and Education, 32, 131-147. doi: 10.1016/j.linged.2015.10.003
Diener, E. (2008). Happiness: Unlocking the mysteries of psychological wealth. New York: Wiley-Blackwell.
Emmons, R. A. (2000). Is spirituality intelligence? Motivation, cognition, and the psychology of ultimate concern. The International Journal for the Psychology of Religion, 10(1), 3-26.
Emmons, R. A. (2007). Purposeful action and the striving for the sacred. Psyke and Logos, 28, 794-804. doi: 10.1111/j.1540-4560.2005.00429.x2005. 00429.x
Ennis, R. h. (2002) An outline of goals for a critical thinking curriculum and its assessment. Available at: http:// faculty.education.illinois.edu/rhennis.
Facione, N. (1997). Critical thinking assessment in nursing education programs: an aggregate data analysis. Millbrac: California Academic Press. U. S. A.
Facione, N. C., & Facione, P. A. (2008). The critical thinking disposition inventory (CCTDI), a test of critical thinking disposition. California: Academic Press.
Facione, P. A. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus. Millbrae, CA: California Academic Press.
Facione, P. A. (2006). Critical thinking: What It and why it counts. Retrieved from www.insightassessment.com    
Facione, P. A., Facione, N. C., & Giancarlo, C. A. F. (2001). California critical thinking disposition inventory: CCTDI. California Academic Press.
Facione, P. A., Sánchez, C. A., Facione, N. C., & Gainen, J. (1995). The disposition toward critical thinking. The Journal of General Education, 1-25.
Fell, E. V., & Lukianova, N. A. (2015). British universities: International students’ alleged lack of critical thinking. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 215, 2-8. doi: org/10.1016/j.sbspro.2015.11.565
Fodor, E. M., & Carver, R. A. (2000). Achievement and power motives, performance feedback, and creativity. Journal of Research in Personality, 34(4), 380-396. doi: org/10.1006/jrpe.2000.2289
Frensch, P. A. & Funke, J. (2002). Thinking and problem solving, in Cowan, N. (Hrsg.): Experimental psychology and its implications for human development. Encyclopedia of life support systems (EOLSS). Developed under the auspices of the UNESCO. Oxford, UK: EOLSS Publishers.
Glaveanu, P. V. (2009). Paradigms in the study of creativity:Introducing the perspective of cultural psychology. New ideas in psychology, 28(1), 79-93. doi: 10.1016/j.newideapsych.2009.07.007
Gupta, M, G. (2012). Spiritual intelligence and emotion intelligence in relation to self-efficacy and self- regulation among college student. International Journal of Social Sciences and Interdisciplinary Research, 1(2), 60-69.
Gyeong, J.A, & Myung, S.Y. (2008). Critical thinking and learning styles of nursing students at the Baccalaureate nursing program in Korea. Contemporary Nurse, 29(1), 100-109. doi: 10.5172/conu.673.29.1.100
Ivcevic, Z., Brackett, M. A., & Mayer, J. D. (2007). Emotional intelligence and emotional creativity. Journal of Personality, 75(2), 199-235.
Kanhai, A. (2014). Emotional intelligence: A review of researches. European Academic Research, 2(1), 797-834.
Karami, A. & Imani, M. (2014). The relation between spiritual intelligence and self- efficacy in high school teachers of district 18, Tehran, Iran. Martinia, 5(2), 100-106.
Kaufman, J. C. (2009). Creativity 101, the psych series. New York: Springer Publishing Company, LLC.
King, D. B. & DeCicco, T. L. (2009). A viable model and self-report measure of spiritual intelligence.  International Journal of Transpersonal Studies, 28, 68-85.
King, D. B. (2008). Rethinking claims of spiritual intelligence: A definition, model and measure. Canada: Master’s Thesis. Peterborough, Ontario: Trent University.
Lim, K, (2005). The relationship between emotional creativity and interpersonal style. Dissertation: The Knoxville, Tennessee: University of Tennessee.
Mall-Amiri, B. & Fekrazad, S. A. (2015). The relationship among Iranian EFL learners’ creativity, emotional intelligence, and language learning strategies. Theory and Practice in Language Studies, 5(9), 1863-1873. doi: 10.17507/tpls.0509.14
Martindale, C. (2007). Creativity, primordial cognition and personality. Personality and Individual Differences, 43(7), 1777–1785. doi: org/10.1016/j.paid.2007.05.014
Mayer, J. & Geher, G. (1996). Emotional intelligence and the identification of emotion. Intelligence, 22 (2), 89-114. doi: org/10.1016/S0160-2896(96)90011-2
McMullen, B. (2003). Spiritual intelligence. Available at: www. Studentbmj.com
McSherry, W., Draper, P., & Kendrick., D. (2002). The construct validity of a rating scale designed to assess spirituality and spiritual care. International Journal of nursing studies, 397, 723-734. doi: http://dx.doi.org/10.1016/S0020-7489(02)00014-7
Mollamohammadi, M. & Etemad Ahari, A. (2016). The relationship between spiritual intelligence and creativity of students in 8 districts in Tehran. Journal of Renewable Natural Resources Bhutan, 3(2), 454-461.
Perkins, D. N. (2005). Reasoning as it is and could be: An empirical perspective. In D. M. Topping, D. S. Cromwell, & V. N. Kabayaski (Eds.). Thinking across cultures: Third International Conference on Thinking (175-194). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Ricketts, J. C. (2003). The efficacy of leadership development, critical thinking dispositions, and student academic performance on the critical thinking skills of selected youth leaders. Doctoral Dissertation. Gainesville, Florida: University of Florida.
Ricketts, J. C., & Rudd, R. (2004). Critical thinking skills of FFA leaders. Journal of Southern Agricultural Education Research, 54(1), 7-20.
Santos, S (2005). Spiritual intelligence: How it benefits a person? Retrieved from http://www.spiritualinitiative.org/article-page.php?
Sisk, D. A. & Torrance, E. P. (2009). Spiritual intelligence: Developing higher consciousness. New York: creative Education foundation press.
Thayer-Bacon, B. J. (2000). Transforming critical thinking: Constructive thinking. New York, NY: Teachers College Press.
Vaughan, F. (2002). What is spiritual intelligence? Journal of Humanistic Psychology, 42 (2), 16-33.
Wigglesworth, C. (2004). Spiritual Intelligence and why it Matters. Conscious Pursuits, Inc.
Wolman, R.  (2001). Thinking with your soul: Spiritual intelligence and why it matters. New York, NY: Harmony Books.
World Health Organization (2013). Mental health: A state of well-being.  Retrieved from http://www.who.int/features/factfiles/mental_health/en/
Zohar, D. & Marshall, I. (2000). SQ-Spiritual Intelligence: The ultimate intelligence. London: Bloomsbury Publishing PLC.
Zohar, D. (2010). Exploring spiritual capital: An interview with Danah Zohar. Spirituality in Higher Education Newsletter, 5(5), 1-8.
Zohar, D., & Marshall, I. (2000). SQ-Spiritual Intelligence: The ultimate intelligence. London: Bloomsbury Publishing PLC.