نقش علّی الگوهای ارتباطی خانواده در خودکارآمدی و تاب‌آوری تحصیلی دانش‌آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه روان شناسی دانشگاه مازندران

2 دانشیار بخش روان شناسی تربیتی دانشگاه شیراز

3 دانشجوی دکتری روان شناسی تربیتی دانشگاه مازندران

4 کارشناس ارشد دانشگاه شیراز

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش علی الگوهای ارتباطی خانواده در خودکارآمدی تحصیلی و تاب‌آوری تحصیلی دانش‌آموزان پسر سال اول مقطع متوسطه دوم انجام گرفت. برای این منظور، تعداد 291 نفر با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه الگوهای ارتباطی خانواده کوئرنر و فیتزپاتریک، پرسشنامه خودکارآمدی تحصیلی گرین و همکاران و پرسشنامه تاب‌آوری تحصیلی مارتین، استفاده شد. برای تحلیل داده‌ها از روش رگرسیون چندگانه به شیوه همزمان و برای بررسی نقش واسطه‌ای خودکارآمدی تحصیلی از از روش بارون و کنی استفاده گردید. بررسی فرضیه‌های مستقیم حاکی از این بود که: (1) جهت‌گیری گفت و شنود به طور مثبت تاب‌آوری تحصیلی و خودکارآمدی تحصیلی را پیش‌بینی می‌کند؛ (2) جهت‌گیری همنوایی به طور منفی خودکارآمدی تحصیلی را پیش‌بینی می‌کند؛ (3) خودکارآمدی تحصیلی، پیش‌بینی‌کننده مثبت تاب‌آوری تحصیلی است. بررسی فرضیه‌های غیر مستقیم حاکی از این بود که جهت‌گیری گفت و شنود، به صورت مستقیم و غیر مستقیم منجر به افزایش تاب‌آوری تحصیلی می‌شود. اما، جهت‌گیری همنوایی، فقط به صورت غیر مستقیم، تاب‌آوری تحصیلی را تحت تأثیر قرار داده و موجب کاهش آن می‌گردد. نتایج به دست آمده از تحلیل داده‌های پژوهش، بر نقش جهت‌گیری‌های خانواده در رشد و بهبود ویژگی‌های مورد مطالعه تأکید داشت که در پرتو این نتایج، پیشنهاداتی برای دست‌اندرکاران امر تعلیم و تربیت، مشاورین خانواده، دانش‌آموزان و نیز اولیا آنها ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


تجلی، فاطمه و اردلان، الهام (1389). رابطه ابعاد الگوهای ارتباطی خانواده با خودکارآمدی و سازگاری تحصیلی. فصلنامه روانشناسی، 14(1)، 78-62.
جوکار، بهرام و رحیمی، مهدی (1386). تأثیر الگوهای ارتباطی خانواده بر شادی در گروهی از دانش­آموزان دبیرستانی شهر شیراز. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 13(4(پیاپی 51))، 384-376.
دهقانی­زاده، محمدحسین و حسین­چاری، مسعود (1391). سرزندگی تحصیلی و ادراک از الگوی ارتباطی خانواده؛ نقش واسطه ای خودکارآمدی، مطالعات آموزش و یادگیری، (2 )4، 47-21.
رضایی، مریم؛ گلستانه، سید موسی و موسوی، سید علی (1392). بررسی ارتباط تابآوری تحصیلی با ابعاد انگیزش تحصیلی نوجوانان، تبریز، ششمین کنگره بین­المللی روانپزشکی کودک و نوجوان.
رنجبر، مهدی (1392). نقش واسطه­گری جهت­گیری هدف در رابطه بین انسجام و انعطاف­پذیری خانواده و تاب­آوری تحصیلی. پایان­نامه کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی تربیتی، دانشگاه شیراز.
شمس، فاطمه و تابع بردبار، فریبا (1390). نقش واسطه­ای خودکارآمدی تحصیلی در رابطه جهت­گیری هدف و عملکرد ریاضی. روش­ها و مدل­های روانشناختی، 1(3)، 89-77.
شولتس، دوآن و شولتس، سیدنی الن (1390). نظریه­های شخصیت. ترجمه یحیی سیدمحمدی، چاپ نوزدهم، تهران: نشر ویرایش.
صبری، مصطفی؛ البرزی، محبوبه و بهرامی، محمود (1392). رابطه ی الگوهای ارتباطی خانواده، هوش هیجانی و خلاقیت هیجانی در دانش‌آموزان دبیرستانی. اندیشه های نوین تربیتی، دوره9، شماره2، صص 35-63.
مرادی، مرتضی؛ دهقانی­زاده، محمدحسین؛ سلیمانی­خشاب، عباسعلی (1394). حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی تحصیلی؛ نقش واسطه­ای باورهای خودکارآمدی تحصیلی.  مطالعات آموزش و یادگیری، (1 )7، 24-1.
 Altunsoy, S., Cimen, O., Ekici, G., Atick, A. D., & Gokgman, A. (2010). An assessment of the factors that influence biology teacher candidates, levels of academic self-efficacy. Procedia social and behavioral sciences, 2, 2377-2382.
Anvari, M., Kajbaf, M., Montazeri, P., & Sajjadian, P. (2014). Relationship among dimension of family communication patterns and locus of control with Self-Efficacy. Zahedan Journal of research in medical science, 16(5), 86-88.
Bandura, A. (1977). Self-efficacy. IN V.S. Rama chaudram (Ed.), Encyclopedia of human Behavior, (1), 71-81.
Bandura, A., Pastorelli, C., Barbananelli, C., & Caprara, G. V. (1999). Self-Efficacy Pathways to Childhood Depression. Journal of Personality and Social psychology, 76, 258-269.
Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
Benzies, K., & Mychasiuk, R. (2009). Fostering family resiliency: A review of the key protective factors. Child & Family Social Work, 14, 103-114.
Cicchetti, D. (2010). Resilience under conditions of extreme stress: a multilevel perspective. World Psychiatry, 9(3), 145-154.
Cicchetti, D., & Rogosch, R. A. (1997). The role of self-organization in the promotion of resilience in maltreated children. Development and Psychopathology, 9, 797-815.
Conner, K. M., & Davidson, J. R. T. (2003). Development of a new resilience scale. The conner-davidson resilience scale (CD-RISC). Depression and Anxiety, 18, 76-82.
Felner, R. D., & Devries, M. L, (2013). Poverty in childhood and adolescence: A Transactional – Ecological approach to understanding and enhancing resilience in contects of disadvantage and developmental risk. In handbook of resilience in children (PP. 105-126). Springer US. DOI: http:// dx. Doi.org / 10.1007 / 978 – 1 – 4614-3661 – 4 – 7.
Finn, J.D., & Rock, D.A. (1997). Academic success among students at risk for   school failure. Journal of Applied Psychology, 82, 221-234.
Fitzpatrick, M. A. (2004). The family communication patterns theory: Observations onits development and application. Journal of Family Communication, 4, 167-179.
Fitzpatrick, M. A., & koerner, A. F.(2004). Family communication schema effect on children’s resilience running head: Family communication schemata, the evolution key of mass communication concepts: Honoring jack M. Mcleod, 115-139.
Fitzpatrick, M. A., & Rithchie, L. D. (1994). Communication schemata within the family: Multiple prespective on family interaction. Human Communication Research, 20, 275-301.
Garmezy, N. (1993). Children in poverty: resilience despite risk. Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes, 56, 127-136.
Green, B., A. Miller, R., B. Crowson, M., Duke, B. L., & Akey, k. (2004). Predicting high school students, cognitive engagement and achievement: contributions of classroom perceptions and motivation. Contemporary educational psychology, 29, 462-482.
Hamill, S. K. (2003) Resilience and self-efficacy: The importance of efficacy beliefs and coping mechanisms in resilient adolescents. Colgate University Journal of the Sciences, 35, 115-146.
Hill, M., Stafford, A., Seaman, P., Ross, N., & Brigid, D. (2007). Joseph rowntree foundation, The homestead, 40 water end, York yo30 6WP. Available at: www.jrf.org.uk.
Huang, Y. (2010). Family communication patterns, communication apprehension and soci communicative orientations. A study of Chinese students, 10, 121-35.
Jowkar, B., Kohoulat, N., & Zakeri, H. (2011). Family Communication Patterns and Academic Resilience. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 29, 87 – 90.
Kessler, R. C., Sonnega, A., Bromet, E., Hughes, M., Nelson, C. B. (1995). Posttraumatic stress disorder in the national comorbidity survey. Archives of General Psychiatry, 52, 1048-1060.
Keye, M. & Pidgeon, A. (2013) Investigation of the Relationship between Resilience, Mindfulness, and Academic Self-Efficacy. Open Journal of Social Sciences, 1, 1-4.
Koerner, A. F., & Fitzpatrick, M. A. (1997). Family type and conflict: The impact of conversation orientation and conformity orientation on conflict in the family. Communication Studies, 48, 59-78.
Koerner, A. F., & Fitzpatrick, M. A. (2002). Toward a theory of family communication. Communication theory, 12, 70-91.
Martin, A.J. & Marsh, H.W. (2003) ‘Academic resilience and the four Cs: Confidence, control, composure and commitment’, Self-concept Enhancement and Learning Facilitation Research Centre, University of Western Sydney, Australia, retrieved 20 May, 2007 from http://www.aare.edu.au/03pap/mar03770.pdf
Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychologist, 56 (3), 227–238.
Masten. A. S., & Reed, M. G. J. (2004). Resilience in Development, In snyder, CR. Lopez, sh, J (eds). Handbook of positive Psychology, New york oxford university press, P. P 74-88.
Masten. A. S. (2014). Global perspectives on resilience in children and youth. Child development, 85(1), 6-20.
Muris, p. (2001). A brief questionnaire for measuring self- efficacy in youths. Journal of psychology and behavioral assessment, 23(3), 145-149.
Schrodt, P., Witt, P. L., & Messersmith, A. S. (2008). A meta-analytical review of family communication patterns and their associations with information processing, behavior, and psychosocial outcomes. Communication Monographs, 75, 248-269.
Southwick, S. M., Bonanno, G. A., Masten, A. S., Panter-Brick, C. & Yehuda, R. (2014). Resilience definitions, theory, and challenges: interdisciplinary perspectives. European Journal of Psychotraumatology, 5: 25338 - http://dx.doi.org/10.3402/ejpt.v5.25338, 1-14.
Sapienza, J. K. & Masten, A. S. (2011). Understanding and promoting resilience in children and youth. Current opinion in psychiatry, 24(4), 267-273.
Werner, E., & Smith, R. (1992). Overcoming the odds: High- risk children from birth to adulthood. New york: cornell university press.
Williams, R., & Hazell, P. (2011). Austerity, poverty, resilience and the future of mental health services for children and adolescents. Current opinion in psychiatry, 24(4), 263-266.
Winders, S. (2014). From extraordinary invulnerability to ordinary magic: A literature review of resilience. Journal of European psychology students, 5(1), 3-9.
 Wright, M., Masten, A. S. & Narayan, A. J. (2013). Resilience process in development: four waves of research on positive adaptation in the context of adversity. Goldstein and R.B. brooks (eds), Handbook of Resilience in Children. University of Minnesota, minnepolis, MN, USA. PP 15-37.
Zolkoski, S. M., & Bullock, L. M. (2012). Resilience in children and youth: A review. Children and Youth Services Review, 34, 2295- 2303.