شناسایی و روان‌سنجی راهبردهای آموزش تربیت جنسی نوجوانان 12 تا 16 ساله ایرانی بر اساس دیدگاه معلمان و والدین: پژوهش آمیخته

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران. (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دوره دکتری برنامه‌ریزی درسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 دانشیار گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

4 استاد گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر شناسایی و روان‌سنجی راهبردهای آموزش تربیت جنسی نوجوانان بر اساس دیدگاه معلمان و والدین بود که با رویکرد آمیخته اکتشافی انجام شده است. در بخش کیفی از روش تحلیل مضمون و در بخش کمی از تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استفاده شد. مشارکت‌کنندگان بخش کیفی، شامل متخصصان تربیت جنسی، معلمان و والدین دارای تخصص علمی یا تجربه عملی بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند از نوع نظری، 20 نفر به عنوان مشارکت‌کننده انتخاب شدند. نتیجه تحلیل داده‌ها در بخش کیفی منجر به شناسایی 19 مضمون پایه در زمینه راهبردهای آموزش تربیت جنسی شد که در قالب 5 مضمون «غلبه بر موانع فرهنگی»، «ملاحظات فرهنگی – اجتماعی»، «ظرفیت‌سازی در نظام آموزشی و والدین»، «راهکارهای آموزش» و «اصول آموزش» سازماندهی شدند. در یافته‌های حاصل از داده‌های بخش کمی، نتایج تحلیل عاملی تأییدی نشان داد که مضمون‌های 19 گانه که نهایتا در 5 مضمون سازماندهی شدند دارای بار عاملی کافی جهت تدوین ابزار راهبردهای آموزش تربیت جنسی نوجوانان هستند. در بخش کمی، دبیران دوره اول و دوم متوسطه شهرستان‌های خوی و چایپاره جامعه آماری را تشکیل دادند که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای تعداد 345 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه تدوین شده در مرحله کیفی پژوهش استفاده شد. در این بخش، برای سنجش روایی پرسشنامه از تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی و برای محاسبه پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج نشان داد که این پرسشنامه به لحاظ کمی از روایی و پایایی لازم برخوردار است. در نتیجه مقیاس نهایی با 5 عامل و 19 نشانگر مورد تأیید قرار گرفت و در نهایت ابزاری جهت سنجش راهبردهای آموزش تربیت جنسی نوجوانان معرفی شد. نتایج حاصل از این مطالعه می تواند در طراحی برنامه های آموزشی با هدف تقویت آموزش تربیت جنسی نوجوانان مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی
ابوالقاسمی، ناریا؛ مرقاتی‌خویی، عفت‌السادات و تقدیسی، محمدحسین. (1389). تبیین تربیت جنسی دانش‌آموزان ایرانی از دیدگاه مربیان بهداشت مدارس ابتدایی. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، 8(۲)، 27-39.
ابوطالبی، مهدی. (1386). تربیت دینی از دیدگاه امام علی (ع)، چاپ دوم. قم: مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
امینی، محمد؛ تمنایی‌فر، محمدرضا و پاشایی، رقیه. (1391). بررسی ضرورت وجودی و چگونگی توجه به تربیت جنسی در برنامه‌ی درسی مقطع متوسطه از دیدگاه دبیران و دانش‌آموزان. پژوهش‌های برنامه درسی، 1(1)، 169-202.
بستانی خالصی، زهرا؛ سیمبر، معصومه و آذین، سید علی. (1396). تبیین راهبردهای آموزش سلامت جنسی مبتنی بر توانمندسازی: یک مطالعه کیفی. مجلهتحقیقاتکیفیدرعلومسلامت، 6(3)، 253-265.
روح‌پرور، زهرا؛ شاه علی، شاداب و جواد نوری، مژگان. (1398). تبیین ادراکات والدین از چالش‌های تربیت جنسی پسران نوجوان؛ یک مطالعه کیفی. مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 8(3)، 260-270.‎
سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش. مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، تائید شده در 7/1/1390.
سیف، علی‌اکبر. (1386). روان‌شناسی پرورشی (روان‌شناسی یادگیری و آموزش). تهران: انتشارات آگاه.
شیربیگی، مریم؛ اسماعیلی، زهره؛ سعیدپور، بهمن و سرمدی، محمدرضا. (1399). طراحی الگوی تربیت جنسی در عصر جهانی‌شدن با تأکید بر دیدگاه اسلام: با رویکرد نظریۀ داده بنیاد. پژوهش در دین و سلامت، 6(3)، 122-138.
صادق‌زاده قمصری، علیرضا. (1393). گزارش روند تدوین و تائید نهایی مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش. مجموعه سمینارهای تخصصی تعلیم و تربیت اسلامی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
فرمهینی فراهانی، محسن. (1387). نگاهی گذرا بر تربیت جنسی در مقاطع مختلف تحصیلی. فصلنامه سلامت روان، 1، 19-28.
فریتاس، کریستال. (1998/ 1382). کلیدهای آموزش و مراقبت از سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان. مترجم: سارا رئیسی طوسی. تهران: صابرین.
فقیهی، علی‌نقی؛ شکوهی‌یکتا، محسن و پرند، اکرم. (1387). آموزش جنسی به کودک و نوجوان از دیدگاه اسلامی و مطالعات روان‌شناختی. تربیت اسلامی، 3(۷)، 51-80.
قربانی، مهسا؛ زمانی علویجه، فرشته؛ شهری، پروین؛ زارع، کوروش و مرعشی، طیبه. (1394). شناخت کنجکاوی‌های جنسی کودکانه: مقدمه‌ای بر آموزش و ارتقای سلامت جنسی آنان. آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، 3(3)، 198-210.
قلتاش، عباس و محمدجانی، صدیقه. (1397). طراحی چارچوب برنامه درسی تربیت جنسی بر اساس مبانی تربیت اسلامی. مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 3(۳)، 101-130.
گلی، فاطمه و محمدی احمدآبادی، ناصر. (1398). تأثیر آموزش تربیت جنسی بر آگاهی، نگرش و عملکرد مادران در پاسخ به سؤالات دختران. فصلنامه سلامت روان کودک، 6(۲)، 81-92.
محمدجانی، صدیقه؛ یارمحمدیان، محمدحسین؛ کجباف، محمدباقر و قلتاش، عباس. (1395). الگوی برنامه درسی تربیت جنسی برای دوره نوجوانی بر اساس مبانی قرآن و روایت‌های معصومین. فصلنامه علمی - پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 7(27)، 19-44.
محمدی‌پویا؛ سهراب، ایمان‌زاده؛ علی، محمدی‌پویا و فرامرز، زارعی، احمد. (1398). پدیدارشناختی موانع برنامه درسی تربیت جنسی در مقطع متوسطه. دین و ارتباطات، 26(55)، 303-334.
مزیدی، محمد و خدمتیان، محمد. (1396). ارائه الگوی تربیت جنسی با تکیه بر دیدگاه‌های اندیشمندان مسلمان. فصلنامه علمی تربیت اسلامی، 12(25)، 161-183.
مستوفی، ناهید؛ گرمارودی، غلامرضا؛ شمشیری، احمدرضا و شکیبازاده، الهام. (1395). تأثیر آموزش گروهی بر آگاهی، نگرش و عملکرد مادران در تربیت جنسی دختران نوجوان. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، 14(۳)، 45-59.
منظری توکلی، وحید؛ کدیور، پروین؛ حسن‌آبادی، حمیدرضا و عرب‌زاده، مهدی. (1397). بررسی تأثیر آموزش راهبردهای پردازش هیجان‌مدار بر سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان ناسازگار. فصلنامه علمی پژوهشی علوم روان‌شناختی، 17(۶۶)، 246-258.
میرزایی نجم‌آبادی، خدیجه؛ بابازاده، راحله؛ شریعتی، محمد و موسوی، سید عباس. (1393). دختران نوجوان ایرانی و اطلاعات و خدمات بهداشت باروری و جنسی؛ مطالعه کیفی. مجله زنان، مامایی و نازایی ایران، 17(92)، 9-18.
 
 
ب. انگلیسی
Allen, B., Timmer, S. G., & Urquiza, A. J. (2016). Parent–child interaction therapy for      sexual concerns of maltreated children: A preliminary investigation. Child Abuse           & Neglect56, 80-88.
Askari, F., Mirzaiinajmabadi, K., Saeedy Rezvani , M., & Asgharinekah, S. M. (2020). Facilitators of sexual health education for male adolescents in Iran: A qualitative study. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research25(4), 348- 355.
Gevorgyan, R., Schmidt, E., Wall, M., Garnett, G., Atun, R., Maksimova, S., ... & Renton,               A. (2011). Does Russia need sex education? The views of stakeholders in three              Russian  regions. Sex Education11(2), 213-226.
Gruber, E., & Grube, J. W. (2000). Adolescent sexuality and the media: A review of current            knowledge and implications. Western Journal of Medicine172(3), 210.
Izugbara, C. O. (2008). Home-based sexuality education: Nigerian parents discussing sex                 with their children. Youth & Society39(4), 575-600.
Jones, K., Eathington, P., Baldwin, K., & Sipsma, H. (2014). The impact of health education transmitted via social media or text messaging on adolescent and young adult risky sexual behavior: a systematic review of the literature. Sexually Transmitted Diseases, 41(7), 413-419.
Joodaki, K., Nedjat, S., Vahid Dastjerdi, M., & Larijani, B. (2020). Ethical considerations and challenges of sex education for adolescents in Iran: A qualitative study. Journal of Medical Ethics and History of Medicine13(2), 1-26.
Kastbom, A. A, Larsson, I., & Svedin, C. G., (2012). Parents´ observations and reports on the sexual behaviour of 7 to 13 Years old children. Reproductive System & Sexual Disorders, 1(2), 1-7.
Kumar, V., & Kumar, P. (2011). Right to sexuality education as a human right. The Journal of Family Welfare, 57(2), 23-29.
Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and psychological measurement30(3), 607-610.
Lou, C. H., Zhao, Q., Gao, E. S., & Shah, I. H. (2006). Can the iInternet be used effectively to provide sex education to young people in China?. Journal of Adolescent Health39(5), 720-728.
McKay, A. (1997). Accommodating ideological pluralism in sexuality education. Journal of           Moral Education26(3), 285-300.
Reis, M., Ramiro, L., de Matos, M. G., & Diniz, J. A. (2011). The effects of sex education in promoting sexual and reproductive health in Portuguese university students. Procedia-        Social and Behavioral Sciences29, 477-485.
Smerecnik, C., Schaalma, H., Gerjo, K., Meijer, S., & Poelman, J. (2010). An exploratory                study of Muslim adolescents' views on sexuality: Implications for sex education      and prevention. BMC Public Health10(1), 533.
Taylor, L. E., Harris, H. S. (2018). Stewards of children education: Increasing undergraduate nursing student knowledge of child sexual abuse. Nurse Education Today, 60, 147-150.
Turnbull, T., Van Wersch, A., & Van Schaik, P. (2008). A review of parental involvement in sex education: The role for effective communication in British families. Health Education Journal67(3), 182-195.
World Health Organization. (2014). Maternal, newborn, child and adolescent. Health-       Adolescent. Available from:http://www.who.int/maternal_child_adolesce         nt/topics/adolescence/dev/en/[cited 30 Dec 2015].
Wyckoff, S. C., Miller K. S., Forehand, R., Bau, J., Fasula, A., Long, N., et al.,(2008).      Patterns of sexuality communication between preadolescents and their mothers and    fathers. Journal of Child and Family Studies, 17(5), 649-662