اثربخشی آموزش بهبود کیفیت زندگی بر سرمایۀ‌ روان‌شناختی و خودبخشایش‌گری مادران دارای فرزند معلول جسمی‌ـ‌حرکتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی ارشد روان‌شناسی، دانشگاه سلمان فارسی کازرون، کازرون، ایران

2 دکترای روان‌شناسی بالینی، استاد دانشگاه شیراز، عضو هیئت علمی، شیراز، ایران

3 دکترای روان‌شناسی ، استادیار دانشگاه سلمان فارسی کازرون، عضو هیئت علمی، کازرون، ایران( نویسنده مسئول)

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش گروهی بهبود کیفیت زندگی بر سرمایۀ ­روان‌شناختی و خودبخشایش‌گری مادران دارای فرزند معلول جسمی‌ـ‌حرکتی بود.طرح پژوهش از نوع آزمایشی همراه با پیش‌آزمون-پس‌­آزمون و پیگیری (یک ماهه) با گروه کنترل بود. جامعۀ آماری شامل کلیۀ مادرانی بود که فرزند معلول جسمی‌ـ‌حرکتی خود را در سال تحصیلی 97- 1396 در یکی از مدارس استثنایی شیراز ثبت نام کرده بودند. با روش نمونه‌گیری هدفمند 20 مادر دارای کودک معلول جسمی‌ـ‌حرکتی به عنوان نمونه انتخاب، و به طور تصادفی در گروه آزمایش (10 نفر) و کنترل (10نفر) جایگزین شدند. گروه آزمایش دورۀ آموزش   کیفیت ­زندگی را در 10 جلسۀ 90 دقیقه‌ای به روش گروهی دریافت کرد، گروه کنترل در لیست انتظار قرار گرفت و آموزشی تا پایان این دوره دریافت نکرد. داده­‌ها به وسیلۀ پرسش‌نامۀ­ سرمایۀ روان‌شناختی لوتانز و همکاران، پرسش‌نامۀ خودبخشایش‌گری ول و همکاران، جمع­‌آوری و به روش تحلیل ­کوواریانس چند­متغیره (مانکوا) به کمک SPSS-24 تجزیه و تحلیل شد. یافته‌­ها نشان داد که آموزش  کیفیت­ زندگی بر سرمایۀ ­روان‌شناختی، مؤلفه­‌های امیدواری و خوش‌بینی در هر دو مرحلۀ پس‌­آزمون و پیگیری معنی‌دار بوده و بر مؤلفه‌­های تاب‌­آوری و خودکارآمدی معنی‌دار نبوده است. سایر یافته­‌ها نشان داد این برنامۀ آموزشی بر احساس و باور به خودبخشایش‌گری مادران دارای کودک معلول جسمی‌ـ‌حرکتی اثربخشی معنی‌داری دارد، اما این اثربخشی در ارتباط با باور به خودبخشایش‌گری در پیگیری یک ماهه از ثبات برخوردار نبوده است. بنابراین، می‌توان گفت آموزش رویکردهای   روان‌شناسی ­مثبت‌نگر مبتنی بر اصلاح ابعاد کیفیت زندگی با ایجاد سازه­‌های مثبت مانند امید، خوش‌بینی و افزایش خودبخشایش‌گری در جهت افزایش کیفیت زندگی خانواده­‌هایی که فرزندان معلول دارند مفید و مؤثر است.

کلیدواژه‌ها


اسدی‌گندمانی، رقیه، نسائیان، عباس و نصیری‌ورگ، سمانه (1395). تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر تاب‌آوری و سازگاری نوجوانان با معلولیت جسمی. نشریه پرستاری کودکان، 3(3)، 20-25.
بهادری خسروشاهی، جعفر (1396). رابطه خودکارآمدی والدینی و خودبخشایشگری با تعامل مادر- کودک در مادران دارای فرزند کمتوان ذهنی. فصلنامهتوانمندسازیکودکاناستثنایی، 8(22)، 26-37.
بیرامی، منصور، موحدی، یزدان و خدایاری، فاطمه (1393). مقایسه سرمایۀ روان‌شناختی و سلامت جسمانی و روانی مادران کودکان بهنجار با مادران کودکان معلول مرکز توان‌بخشی. پژوهش توان‌بخشی در پرستاری، 1(2) ، 51-42.
حسینی، الهام. حیدری، محمد. خنجری، صدیقه و قدوسی، منصوره (1393). کیفیت زندگی و عوامل مرتبط با آن در مراقبین اصلی عضو خانواده‌های کودکان مبتلا معلولیت جسی-حرکتی تحت پوشش سازمان بهزیستی شهر ایلام. فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن علمی پرستاری ایران، 1، 31-23.
حق‌رنجبر، فرخ. کاکاوند، علیرضا. برجعلی، احمد و برماس، حامد (1390). تاب‌آوری و کیفیت زندگی مادران دارای فرزندان کم‌توان ذهنی. فصلنامه سلامت و روان شناسی، 1(1)، 177-187.
خادمی، محمدجواد.، عابدی، محمدرضا (1394). اثربخشی روان درمانی مبتنی بر کیفیت زندگی بر سلامت‌روان دختران نابینای شهر اصفهان. دانشوپژوهشدرروان‌شناسیکاربردی، 16(4)، 32-44.
رجایی، اعظم.، نادی، محمدعلی و جعفری، علیرضا (1396). ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس سرمایه روان‌شناختی مثبت در بین کارکنان ستادی آموزش وپرورش شهر اصفهان. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 18(3)، 94-108
سربلند، خیرالله (1398). تأثیر سرمایۀ روان‌شناختی بر دلبستگی کاری با نقش واسطه‌گری توانمندسازی روان‌شناختی. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی،20(3)، 65-76.
شمش نظری، علیرضا (1391). بررسی تأثیر سبک های دلبستگی و بخشایش‌گری بر رضایت زناشویی در زوجین. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور واحد تهران.
عرشی، ملیحه، دلیریان، شیوا، اقلیما، مصطفی و شیرین بیان، پیمانه (1394). کارآزمایی بالینی  تأثیر مداخله مددکاری گروهی با رویکرد بخشش آموزشی بر رضایت از زندگی سالمندان مقیم آسایشگاه. سالمند، 10(4)، 174-181.
عسگری، محمد و باجلان، لیلا (1393). تأثیر بخشش آموزشی بر تعارضات زناشویی و کیفیت زندگی زنان مراجعه کننده به بهزیستی شهر اراک. پژوهش‌های مشاوره، 13(50)، 118-139.
قاسمی، نظام‌الدین، کجباف، محمدباقر و ربیعی، مهدی (1390). اثربخشی گروه‌آموزشی مبتنی بر کیفیت زندگی بر بهزیستی ذهنی و سلامت‌روان. مجلۀ روا‌ن‌شناسی بالینی، 2(10)، 23-34.
قدیمی توران، میترا و یونسی، جلیل (1395). ساخت و روا سازی مقیاس سرمایۀ روان‌شناختی و رابطه آن با بهزیستی ذهنی. فصلنامهاندازه گیریتربیتی، 7(25)، 159-186.
کیانی، علیرضا و صولتی، کمال (1397). اثربخشی روان درمانی مبتنی بر کیفیت زندگی بر سلامت‌روان خانواده‌های بیماران روانی مزمن. مجلهدانشگاهعلومپزشکیشهرکرد، 20(3)،50-58.
نادی، محمدعلی و لبکی، بهاره (1394). الگوی ساختاری تأثیر شدت تخطی‌ها، همدلی، احساس گناه و شرمساری، رفتارهای دلجویی و بخشایش‌گری ادراک‌شده با خودبخشایش‌گری در بین دانشجویان دانشگاه اصفهان. پژوهش‌نامه روانشناسی مثبت، 1(2) ، 98-81.
نعمتی، شهروز و غباری‌بناب، باقر (1394). تجربه‌های زندگی و عوامل مورداستفاده مادران دارای فرزند کم‌توان ذهنی برای بخشیدن دیگران. فصلنامه افراد استثنایی. 5(17)، 40-27.
هالاهان، دانیل و کافمن، جیمز (1396) دانش‌آموزان استثنایی: مقدمه‌ای بر آموزش‌های ویژه. مترجمان: حمید علیزاده، هایده صابری، ژانت هاشمی و مهدی محی‌الدین. تهران: نشر ویرایش.
 Abedi, M. R., & Vostanis, P. (2010). Evaluation of quality of life therapy for parents of children with obsessive-compulsive disorders in Iran. European Child & Adolescent Psychiatry, 19, 605-613
Abraham, S. (2013). Quality of life among adolescents with physical disability undergoing integrated education. International Research Journal of Social Sciences, 2(5), 1-5.
Aliyev, R., & Krakus, M. (2015). The effects of positive psychological capital and negative feelings on students’ violence tendency. Social and Behavioral Sciences, 190, 69-76.
Barbotte E., Guillemin F., Chau, N., & Lorhandicap Group. (2001). Prevalence of impairments, disabilities, handicaps and quality of life in the general population: A review of recent literature. Bulletin of World Health Organization, 79(11), 1047–1055.
Bray, L., Carter, B., Sanders, C., Blake, L., & Keegan, K. (2017). Parent-to-parent peer support for parents of children with a disability: A mixed method study. Patient Education and Counseling, 100(8), 1537-1543.
Cooper, C. E., McLanahan, S. S., Meadows, S. O., & Brooks-Gunn, J. (2009). Family structure transitions and maternal parenting stress. Journal of Marriage Family, 71(3), 558-74.
De Castro, E. K., Ponciano, C., Meneghetti, B., Kreling, M., & Chem, C. (2012).  Quality of life, self-efficacy and psychological well-being in Brazilian adults with cancer: A longitudinal study. Scientific Research, 3(4), 304-309.
Fincham, F. D., & Steven, R. H. (2004). Forgiveness and conflict resolution in marriage. Journal of Family Psychology, 18, 72-81.
Frisch, M. B. (2006). Quality of life Therapy. New Jersey: John Wiley & Sons Press.
Hall, J. H., & Fincham. F. D. (2005). Self–Forgiveness: The stepchild of forgiveness research. Journal of Social and Clinical Psychology, 24, 621-637.
Hall, J. H., & Fincham, F. D. (2008). The temporal course of self–forgiveness. Journal of Social and Clinical Psychology, 27, 174–202.                                                            http://dx.doi.org/10.1521/jscp.2008.27.2.174
Hallahan, D. P., Kauffman, J. M., & Pullen, P. C. (2014). Exceptional learners: Introduction to special education (15th Ed.). Boston: Allyn & Bacon.
Ignjatovic, T. D., Milanovic, M., & Zegarac, N. (2017). How services for children with disabilities in Serbia affect the quality of life of their families. Research in Developmental Disabilities 68, 1–8.
Jacinto, G. A. (2007). Caregivers negotiating self- forgiveness after the death of care receivers diagnosed with Alzheimer’s disease. Dissertation Abstracts International, 68(5), 1-14.
Juhasova, A. (2014). Comparison of quality of life of families with children with disability and families with children without disability. Social and Behavioral Sciences. 174, 3378 – 3384
Khamis, V. (2007). Psychological Distress among Parents of Children with Mental Retardation in the United Arab Emirates. Social Science & Medicine, 64, 850–857.
Khodabakhshi Koolaee A. (2011). Application of counseling and psychotherapy in rehabilitation of the disabled (Persian). Tehran: Danzheh; 12-16.
Liang, Sh. Y., Ding, Sh. A., Wu, W., Liu,  Ch. Y., & Lin. Ch. (2014). Opioid-taking self-efficacy affects the quality of life of Taiwanese patients with cancer pain. Support Care Cancer, 23, 2113–2120.
Luthans, F., Avolio, B. J., Avey, J. B., & Norman, S. M. (2007). Positive psychological capital: Measurement and relationship with performance and satisfaction. Personnel Psychology, 60(3), 541-572.
Luthans, F., & Youssef-Morgan, C. M. (2017). Psychological capital: An evidence-based positive approach. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior4, 339-366.
McConnell, J. M. (2009). Confirming a model of self-forgiveness. Ph.D. thesis, Ball State University. Muncie, Indiana.
Mullet, E., Barros, J., Frongia, L., Usai, V., Neto, F., & Rivie`re-Shafighi, S. (2003), Religious involvement and the forgiving personality. Journal of Personality, 71(1), 1-19.
Murphy NA. (2007). The health of caregivers for children with disabilities: Caregiver Perspectives. Child: Care, Health and Development, 33(2), 180-187.
Murray, J.R. (2002). Forgiveness as a therapeutic option. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 10, 315–321.
Nguyen, Tho, Trang, T., M. Nguyen. (2012). Psychological capital, quality of work life, and quality of life of marketers: Evidence from Vietnam. Journal of Macro marketing, 32(1), 87-95.
Nolzen, N. (2018). The concept of psychological capital: A comprehensive review. Management Review Quarterly, 68(3), 237-277.
Nooripour, R., Bass, C. K., & Apsche, J. (2013).  Effectiveness of quality of life therapy aimed at improving sexual self-efficacy and marital satisfaction in addict couples of treatment period. International Journal of Behavioral Consultation and Therapy, 8(2), 26-29.
Smith, A.M & Grzywacz, J.G. (2014). Health and Well-Being in Midlife Parents of Children with Special Health Needs. Families, Systems, & Health, 32(3), 303–312. DOI: 10.1037/fsh0000049.
Snyder. C. R (2000). Handbook of Hope: Theory, Measures and Applications. (Edited by C. R. Snyder). USA: Academic Press.
Toussaint, L., Barry, M., Angus, D., Bornfriend, l., & Markman, M. (2017). Self-forgiveness is associated with reduced psychological distress in cancer patients and unmatched caregivers: Hope and self-blame as mediating mechanisms, Journal of Psychosocial Oncology, 1-17.
Ursua. M. P & Echegoyen. I. (2015). Self-Forgiveness, Self-Acceptance or intrapersonal Restoration? Open issues in the Psychology of Forgiveness. Papeles Del Psicologo, 36(3), 230-237.
Witvliet, C. V. O., Phipps, K. A., Feldman, M. E., & Beckham, J. C. (2004). Posttraumatic mental and physical health correlates of forgiveness and religious coping in military veterans. Journal of Traumatic Stress, 17, 269-273.
Wohl. M. J. A, Deshea. L, & Wahkinney. R. L. (2008). Looking Within: Measuring State self-forgiveness and its relationship to psychological well-being. Canadian. Journal of Behavioral Science, 40, 1-10.    
Youssef-Morgan, C. M., & Luthans, F. (2015). Psychological capital and well-being. Stress Health, 31(3), 180-188.