تاب‌آوری اخلاقی تحصیلی: از مفهوم سازی تا سنجش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز

2 استاد رشته روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی،‌ دانشگاه شیراز

3 دانشیار رشته روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی،‌ دانشگاه شیراز

چکیده

هدف پژوهش حاضر مفهوم‌سازی سازۀ تاب‌آوری اخلاقی تحصیلی و تهیه ابزاری جهت سنجش آن و تعیین خصوصیات روان‌سنجی آن بود. تاب‌آوری اخلاقی تحصیلی به عنوان ظرفیت حفظ و بازیابی یکپارچگی در مواجهه با دشواری‌های اخلاقی مربوط به حوزه آموزش و تحصیل و به عنوان بعد جدیدی از سازۀ تاب‌آوری اخلاقی مفهوم‌سازی شد. مقیاس تاب‌‌آوری اخلاقی تحصیلی با 26 گویه و از طریق مصاحبه با دانشجویان، ‌بررسی کدهای اخلاق حرفه‌ای آموزش و با الهام از ابزارهای موجود در رابطه با پریشانی اخلاقی تهیه شد. به منظور بررسی خصوصیات روان‌سنجی مقیاس 500 نفر از دانشجویان (330 دختر و 170 پسر) دانشگاه شیراز به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند و به مقیاس تاب‌آوری اخلاقی تحصیلی پاسخ دادند. همچنین برای بررسی روایی همگرای مقیاس از پرسش­نامه‌های تاب‌آوری کانر و دیویدسون، کارآمدی اخلاقی،‌ هویت اخلاقی، احساس شرم و گناه و عدم درگیری اخلاقی استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی به روش مؤلفه‌های اصلی با چرخش واریماکس در نیمی از نمونه، حاکی از وجود سه عامل در مقیاس بود که به ترتیب عدم رعایت احترام، عدم تعهد و عدم رعایت عدالت و انصاف نام‌گذاری شدند. نتایج تحلیل عاملی تأییدی در نیمۀ دیگر شرکت کنندگان، نیز مؤید ساختار سه عاملی مقیاس تاب‌آوری اخلاقی تحصیلی بود. شواهد مربوط به روایی همگرای مقیاس نیز مؤید روایی سازه این مقیاس بود. ضریب پایایی آزمون به روش آلفای کرونباخ برای خرده‌ مقیاس‌های عدم رعایت احترام،‌ عدم تعهد، عدم رعایت عدالت و انصاف و نمره کل مقیاس محاسبه شد که تمامی ضرایب حاکی از همسانی درونی قابل قبول زیر مقیاسها و نمرۀ کل مقیاس بود. در مجموع، نتایج پژوهش مؤید آن بود که مقیاس از روایی و پایایی لازم جهت سنجش تاب­آوری اخلاقی تحصیلی برخودار است. نتایج بر مبنای شواهد پژوهشی و نظری مورد بحث قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


جوکار، بهرام (1386). نقش واسطه‌ای تاب‌آوری در رابطه بین هوش هیجانی و هوش عمومی با رضایت از زندگی. روان‌شناسی معاصر، 2، 2، 12-3.
حسن‌نیا، سمیه (1396). تبیین علّی رفتار اخلاقی بر اساس شخصیت، سبک دلبستگی و بلوغ اخلاقی. پایان‌نامه منتشر نشده دکتری، بخش روان‌شناسی تربیتی دانشگاه شیراز.
حق‌نگهدار، مرجان و جوکار، بهرام (1395). رابطه هویت اخلاقی با بی‌صداقتی تحصیلی: بررسی نقش تعدیلی جنسیت. مجله مطالعات آموزش و یادگیری، 4، 2، 143-162.
راه‌پیما، سمیرا و شیخ‌الاسلامی،‌ راضیه (1395). نقش واسطه‌ای هویت معنوی در رابطه بین دلبستگی به والدین و همسالان با تاب‌آوری. روانشناسی معاصر، 11، 1، 62-47.
ساویز، احمد (1393). تأثیرگذاری کیفیت رابطه استاد و دانشجو در توانایی سازگاری. هفتمین کنگره سراسری سلامت روان دانشجویان، تهران.
سوری، حسین، کدیور، پروین، کرامتی، هادی و حسن‌آبادی، حمیدرضا (1398). بررسی ساختار عاملی، پایایی و روایی نسخه فارسی مقیاس عدم درگیری اخلاقی، دوفصلنامه راهبردهای شناختی در یادگیری، 7، 12، 32-17. 
شیرزادی،‌ محمدمهدی و شیخ‌الاسلامی،‌ راضیه (1397). مدل علّی آداب‌گریزی تحصیلی بر اساس محق‌پنداری تحصیلی،‌ عدالت کلاسی و درگیری تحصیلی، روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 9، 32، 82-63.
Aquino, C. & Reed, A. (2002). The self-importance of moral identity. Journal of Personality and Social Psychology, 83, 6, 1423-1440.
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Bandura, A. (1995). Multifaceted scale of the mechanisms of moral disengagement. Available from A. Bandura, Stanford University, Stanford CA 94305–2130.
Bandura, A. (2001). Social cognitive theory: An agentic perspective. Annual Review of Psychology, 52, 1-26.
Bandura, A. (2002). Selective moral disengagement in the exercise of moral agency. Journal of moral education, 31, 2, 101-119.
Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, G. V., & Pastorelli, C. (1996). Mechanisms of moral disengagement in the exercise of moral agency. Journal of Personality and Social Psychology, 71, 2, 364–374.
Baratz, L. (2015). Israeli teacher trainees’ perceptions of the term moral resilience. Journal for Multicultural Education, 9, 3, 193-206.
Blasi, A. (1983). The development of identity: some implications for moral functioning. In G. G. Noam & T. E. Wren. (Eds.). The moral self (pp. 99-123). Massachusetts: The MIT Press.
Brown, K.H., Gillespie, D. (1999). Responding to moral distress in the university: Augusto Boal’s theater of the oppressed. Change, 31, 5, 34-39.
Chory-Assad, R. M., & Paulsel, M. L. (2004a). Antisocial classroom communication: Instructor influence and interactional justice as predictors of student aggression. Communication Quarterly, 52, 98_114.
Chory-Assad, R. M., & Paulsel, M. L. (2004b). Classroom justice: Student aggression and resistance as reactions to perceived unfairness. Communication Education, 53, 253_273.
Connor, K. M., & Davidson, J.R.T (2003). Development of a new Resilience Scale: The Connor-Davidson Resilience Scale. Depression and Anxiety, 18, 79-82.
Corley, M. (2002). Nurse moral distress: a proposed theory and research agenda. Nurs Ethics, 9, 636–650.
Corley, M. C., Minick, P., Elswick, R. K., & Jacobs, M. (2005). Nurse moral distress and ethical work environment. Nursing ethics12, 4, 381-390.
Eizenberg, M. M., H. S. Desivilya, andM. J. Hirschfeld. (2009). Moral distress questionnaire for clinical nurses: Instrument development. Journal of Advanced Nursing, 65, 4, 885–892.
Ganske, K. M., (2010). Moral Distress in Academia. OJIN: The Online Journal of Issues in Nursing. 15, 3, Manuscript 6.
Hallett, K. (2013). The sanctity of lifed. The sanctity of choice. Narrative Inquiry in Bioethics, 3, 2, 95-98.
Hamric, A. B., and L. J. Blackhall. )2007(. Nurse-physician perspectives on the care of dying patients in intensive care units: Collaboration, moral distress, and ethical climate. Critical Care Medicine, 35, 2, 422–429.
Hamric, A.B., Borchers, C.T., & Epstein, E.G. (2012). Development and testing of an instrument to measure moral distress in healthcare professionals. AJOB Primary Research, 3, 2, 1–9.
Hanna, D. R. (2004) Moral distress: the state of the science. Research and theory for Nursing Practice. 18, 73–93.
Hannah, S. T., & Avolio, B. J. (2010). Moral potency: Building the capacity for character-based leadership. Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 62, 4, 291–310.
Hannah, S. T., Avolio, B. J., & May, D. R. (2011). Moral maturation and moral conation: A capacity approach to explaining moral thought and action. Academy of Management Review, 36(4), 663–685.
Holtz, H., Heinze, K., Rushton, C. (2017). Inter professionals’ definitions of moral resilience. Journal of Clinical Nursing, 27, 488- 494.
Horan, S. M., Martin, M. M., & Weber, K. (2010). Understanding emotional response theory: The role of instructor power and justice messages. Paper presented at the annual meeting of the Eastern Communication Association, Baltimore, MD.
Hyatt, J. (2017). Recognizing Moral Disengagement and Its Impact on Patient Safety. Journal of Nursing Regulation, 7, 4, 15-21.
Jameton, A. (1984). Nursing practice: The ethical issues. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall.
Johnson, R. J. (2011). Developing moral resilience amidst moral complexity. In M. H. Wiggins, & C. L. Dabeck (Eds.), Fort Leavenworth ethics symposium: Exploring the professional military ethic (pp. 275e284). Kansas: CGSC Foundation Press.
Lachman, V. D. (2016). Ethics, law, and policy. Moral resilience: Managing and preventing moral distress and moral residue. MEDSURG Nursing, 25, 2, 121-124.
Luthar, S. (1991). Vulnerability and resilience: a study of high-risk adolescents. Child Development, 62, 600–616.
Lutzen, K., Ewalds-Kvist, B. (2013). Moral distress and its interconnection with moral sensitivity and moral resilience: viewed from the philosophy of Viktor E. Frankl. Journal of Bioethical Inquiry, 10, 317-324.
Mares, J. (2016). Moral distress: Terminology, theories and models. KONTAKT, 18 (3), 137-144.
Monteverde, S. (2014a). Undergraduate healthcare ethics education, moral resilience, and the role of ethical theories. Nursing Ethics, 21, 4, 385-401.
Monteverde, S. (2014b). Caring for tomorrow's workforce: Moral resilience and healthcare ethics education. Nursing Ethics, 23, 1, 104-116.
Monteverde, S. (2016). Caring for tomorrow’s workforce: Moral resilience and healthcare ethics education. Nursing Ethics, 23, 1, 104–116.
Musto, L.C., Rodney, PA., & Vanderheide, R. (2015). Toward interventions to address moral distress: navigating structure and agency. Nurs Ethics, 22, 1, 91-102.
Oh, Y., & Gastmans, C. (2015). Moral distress experienced by nurses: a quantitative literature review. Nurs Ethics; 22, 1, 15-31.
Ohnishi, K., Y. Ohgushi, M. Nakano, Fujii, H., Tanaka, H., Kitaoka, K., Nakahara, J., & Narita, Y. (2010). Moral distress experienced by psychiatric nurses in Japan. Nursing Ethics, 17, 6, 726–740.
Oser, F. K., & Reichenbach, R. (2005). Moral resilience-the unhappy moralist. In W. Edelstein & G. Nunner-Winkler (Eds.) Morality in Context (203-224) Amsterdam; The Netherlands: Elsevier.
Paulsel, M. L. (2005). Classroom justice as a predictor of students’ perceptions of empowerment and emotional response. Unpublished doctoral dissertation, West Virginia University.
Pauly, B., C. Varcoe, J. Storch, and L. Newton. (2009). Registered nurses’ perceptions of moral distress and ethical climate. Nursing Ethics 16, 5, 561–573.
Pniewski, J. (2013). Black horseman lane: A reflection. Narrative Inquiry in Bioethics, 3, 2, 117-120.
Radzvin, L. C. (2011). Moral distress in certified registered nurse anesthetists: Implications for nursing practice. AANA Journal, 79, 1, 39–45.
Roberts, V. L. (2015). Investigating the Process of Ethical Decision-Making: How Moral Agency and Moral Identity Influence Moral Imagination. Ph.D Thesis, Melbourne Business School; the University of Melbourne.
Rushton, C. H. (2016). Moral resilience: A capacity for navigating moral distress in critical care. AACN Advanced Critical Care, 27, 1, 111-119.
Rushton, C. H., Caldwell, M., & Kurtz, M. (2016). CE: moral distress: a catalyst in building moral resilience. AJN the American Journal of Nursing, 116, 7, 40-49.
Sporrong, S. K., A. T. Hoglund, and B. Arnetz. (2006). Measuring moral distress in pharmacy and clinical practice. Nursing Ethics, 13, 4, 416–427.
Tangney, J. P. (1996). Conceptual and methodological issues in the assessment of shame and guilt. Behaviour Research and Therapy, 34, 741-754.
Tangney, J. P., Wagner, P., & Gramzow, R. (1992). Proneness to Shame, Proneness to Guilt, and Psychopathology. Journal of Abnormal Psychology, 101, 3, 469- 478.
Traudt, T., Liaschenko, J., & Peden-McAlpine, C. (2016). Moral agency, moral imagination, and moral community: Antidotes to moral distress. The Journal of Clinical Ethics, 27, 3, 201-213.
Ulrich, C., O’Donnell, P., C. Taylor, A. Farrar, M. Danis, C. Grady. (2007). Ethical climate, ethics stress, and the job satisfaction of nurses and social workers in the United States. Social Science and Medicine, 65, 1708–1719.
Wiggleton, C., E. Petrusa, K. Loomis, Tarpley, J., Tarpley, M., O'Gorman, ML. & Miller, B. (2010). Medical students’ experiences of moral distress: Development of a web-based survey. Academic Medicine, 85, 1, 111–117.
Young, P. D., & Rushton, C. (2017). A concept analysis of moral resilience. Nursing Outlook. http://dx.doi.org/10.1016/j.outlook.2017.03.009.