معنا و مبنای دیالوگ در جنبش فلسفه برای کودکان: کوششی در تدوین نظریه یادگیری و آموزش دیالوجیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فلسفه تعلیم‌ و تربیت دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم‌ و تربیت، دانشگاه شیراز

چکیده

جنبش فلسفه برای کودکان از آغاز، مبانی دیالوجیک خود را بر پایة روش سقراطی و برخی از مفهوم­های نظریة رشد ویگوتسکی همچون درونی­سازی و منطقة تقریبی رشد استوار ساخته است. اما روش گفت­و­گوهای سقراطی و دیدگاه ویگوتسکی در نگاه­های جدیدتر فلسفی و روان‌شناسی، به پرسش کشیده شده و این انتقادها به جنبش فلسفه برای کودکان نیز راه یافته است. از همین رو برخی از اندیشمندان قلمرو فلسفه برای کودکان مبنای دیالوجیک باختینی را همچون واپسین جایگزین گفت­و­گوهای سقراطی پیشنهاد کرده ­اند. در این مقاله پس از نقد رویکردهای سقراط، ویگوتسکی و باختین به دیالوگ و برای چیرگی بر کاستی­های این رویکردها، می‌کوشیم با خوانشی دوباره از نظریة تمرکززدایی پیشنهادی تازه برای مبنای دیالوجیک حلقة کندوکاو ارائه دهیم؛ مبنایی که می‌تواند به نقطة آغازی برای تدوین نظریة یادگیری و آموزش دیالوجیک بدل شود. در پرتو این نظریه، دیالوگ دارای دو ویژگی است: نخست آن‌که مونولوگ و دیالوگ بر روی پیوستاری قرار دارند که در هر نقطة آن رویدادی آمیخته از «مونولوگ-دیالوگ» در گذر است. دوم این‌که دیالکتیک و دیالوگ نیز پیوستاری‌اند و همچون مونولوگ و دیالوگ در هر نقطه‌ای به ‌نسبت آمیخته‌اند. در این پیوند آنچه در حلقة کندوکاو یادگیری رخ می‌دهد، نوسان میان دیدگاه‌های گوناگون است که در واقع همان مسیر نوسان میان تمرکزگرایی و تمرکززدایی را می‌پیماید. همچنین در پرتو این نظریه برای چیرگی بر کاستی­های دو مفهوم درونی­سازی و منطقة تقریبی رشد ویگوتسکی به مثابه مبانی دیالوجیک برنامة فلسفه برای کودکان، دو جایگزین «از آن خود کردن» و «منطقة تقریبی دیالوگ» را پیشنهاد می­دهیم. مهم‌ترین اِشکال مفهوم درونی‌سازی ویگوتسکی لغو سویة تمرکززدایی در فرایند نوسان ذهن میان تمرکزگرایی و تمرکززدایی است، و انتقاد به مفهوم منطقة تقریبی رشد از این رو است که به چیرگی صدای اول یعنی صدای مابان، آموزگار و مربی بر صدای دوم، یعنی صدای کودک، دانش­آموز و کارآموز می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آریستوفان. (1393). ابرها: مجموعه کمدی­های آریستوفان. ترجمة رضا شیرمرز. تهران: نشر قطره.
احمدی، بابک. (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
احمدی، بابک . (1374). کتاب تردید. چاپ چهارم. تهران: نشر مرکز.
افلاطون. (1336). چهار رساله: منون، فدروس، ته­تتوس، هی­پیاس بزرگ. ترجمه­ی محمود صناعی. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
افلاطون. (1357). دورة آثار افلاطون. ترجمة محمد حسن لطفی. جلد پنجم. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
پالمر. جوی. آ. (1391). پنجاه اندیشمند نوین علوم تربیتی (از پیاژه تا عصر حاضر). ترجمة جمعی از مترجمان. تهران: سمت.
خسرونژاد، مرتضی. (1386). تأملی بر هم‌نشینی ادبیات کودک و فلسفه در برنامة فلسفه برای کودکان. نوآوری­های آموزشی، 20، 124-109.
خسرونژاد، مرتضی. (الف1390). داستانهای فکری. چاپ دوم: با تجدید نظر کلی. مشهد: به‌نشر.
خسرونژاد، مرتضی. (ب1390). چگونه توانایی اندیشیدن فلسفی کودکان را پرورش دهیم (ضمیمة کتاب داستانهای فکری). چاپ اول. مشهد: به‌نشر.
خزایی، داود. (متن منتشرنشده). تمرکززدایی. فرهنگ ادبیات کودک.
فیشر، رابرت. (1385). آموزش و تفکر. ترجمة فروغ کیان­زاده. اهواز: نشر رسش.
کم، فیلیپ. (1392). هم­اندیشی، ترجمة مریم خسرونژاد. تهران: نشر قطره.
کم، فیلیپ. (1384). داستان­های فکری (1). ترجمة فرزانه شهرتاش و مژگان رشتچی. تهران: انتشارات آموزشی رشتچی.
گاتری، دابلیو، کی. سی. (1376). تاریخ فلسفة یونان. جلد 12. ترجمة حسن فتحی. تهران: انتشارات فکر روز.
ماکوولسکی، آلکساندر اوسیپوویچ. (1364). تاریخ منطق. ترجمة فریدون شایان. تهران: پیشرو.
مایر، فردریک. (1374). تاریخ اندیشه­های تربیتی. جلد اول. ترجمة علی­اصغر فیاض. تهران: سمت.
مگی، برایان. (1386). سرگذشت فلسفه. ترجمة حسن کامشاد. تهران. نشرنی.
نودلمن، پری. (1387). لذت و گونة ادبی: ژرف­اندیشیهایی درباره­ی ویژگیهای ادبیات داستانی کودکان. ترجمة داوود خزایی. در دیگرخوانیهای ناگزیر. به کوشش مرتضی خسرونژاد، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
Arendt, H. (1958). The Human Condition. Chicago: University of Chicago Pres.
Ball, A. F., & Freedman, S. W. (eds.). (2004). Bakhtinian Perspectives on Language, Literacy and Learning. Cambridge: Cambridge University Press.
Bakhtin, M. M. (1999). Problems of Dostoevsky’s poetics. (C. Emerson, Ed. and Trans.). Minneapolis: University of Minnesota Press.
Bakhtin, M. M. (1981). Dialogic imagination: Four essays by M. M. Bakhtin (M. Holquist, Ed.; C. Emerson & M. Holquist, Trans.). Austin: University of Texas Press.
Barrow, W. (2011). Dialogic Participation and the Potential for Philosophy for Children. Doctoral dissertation. Newcastle University.
Baxter L. A. (2009). Relational dialectic. In Encyclopedia of Communication Theory (pp 837-840): Los Angeles: SAGE Publications, Inc.
Cam, P. (2008). Dewey, Lipman, and the Tradition of Reflective Education. In M. Taylor., H. Schrier., & Jr. P. Ghiraldelli. (eds.), Pragmatism, Education and Children (pp163-181). Amsterdam: Editions Rodopi B.V.
Cam, P. (2006). Philosophy and the School Curriculum: Some General Remarks. Critical and Creative Thinking, 14 (1), 35–51.
Cheyne, J. A., & Tarulli, D. (2005). Dialogue, Difference and Voice in the Zone of Proximal Development. In H. Daniels (ed), An Introduction to Vygotsky (pp122-144). London: Routledge.
Daniels, H. (2001). Vygotsky and Pedagogy. London: Routledge.
Depalma, R. (2010). Toward a Practice of Polyphonic Dialogue in Multicultural Teacher Education. Curriculum Inquiry, 40 (3), 436-453.
Diamond, I., &  Quinby, L. (1988). Feminism & Foucault: Reflections on Resistance. New England: Northeastern University Press.
Eijck, M. v., & Roth, W.M. (2010). Towards a Chronotopic Theory of “Place” in Place-based Education. Cultural Studies of Science Education, 5 (4).  869–898.
Falmagne, R. J. (2000). Positionality and Thought: On the Gendered Foundations of Thought, Culture, and Development. In P. H. Miller, & E. K. Scholnick (eds), Toward a Feminist Developmental Psychology (pp 191- 213). New York: Routledge.
Golding, C. (2007). Pragmatism, Constructivism and Socratic Objectivity: The Pragmatist Epistemic Aim of Philosophy for Children. Conference Presentation 2007 Philosophy of Education Society of Australasia.
Hermans, H. J. M. ., & Gieser, T. (2012). Introductory Chapter: History, Main Tenets and Core Concepts of Dialogical Self Theory. In H. J. M& T Gieser. (eds), Handbook of Dialogical Self Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Hermans, H. J. M. .,  & Hermans-Konopka, A. (2010). A. Dialogical Self Theory: Positioning and Counter-Positioning in a Globalizing Society. Cambridge: Cambridge University Press.
Hermans, H. J. M. (2002). The Construction of a Personal Position Repertoire: Method and Practice. Culture and Psychology, 7 (3), 323-365
Hermans, H. J. M. (2001). The Dialogical Self: Toward a Theory of Personal and Cultural Positioning. Culture and Psychology, 7, 243–281.
Hermans, H. J. M. (1996 a). Voicing the Self: From Information Processing to Dialogical Interchange. Psychological Bulletin, 119, 31-50.
Hermans, H. J. M. (1996 b). Opposites in a Dialogical Self: Constructs as Characters. The Journal of Constructivist Psychology, 9, 1-26.
Johnston, R. R. (2002). Childhood: A Narrative Chronotope. In R. D. Sell (ed). Children’s Literature as Communication (137-158). Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
Kennedy, D. (2010). Philosophical Dialogue with Children: Essays on Theory and Practice. New York: The Edwin Mellen Press Lewiston.
Kennedy, D. (2006). The Well of Being: Childhood, Subjectivity, and Education. New York: State University of New York Press, Albany.
Kennedy, D. (2000). Thinking for Oneself and with Others. Analytic Teaching, 20 (1). 40-45.
Kennedy, D. (1999). Philosophy for Children and the Reconstruction of Philosophy. Metaphilosophy, 30 (4), 338-359.
Lambert, M. C., & Johnson, L.E. (2011). Ontogenetic Development. In Encyclopedia of Child Behavior and Development (p 1037). New York: Springer Publishing Company Inc.
Lipman, M. (2005). Brave Old Subject, Brave New World. Interview with Matthew Lipman by SaeedNaji. Retrieved September 2016 from http://www.buf.no/en /read/txt/? page=sn-lip2.
Lipman, M.  (2003). Thinking in Education. Cambridge: Cambridge University Press
Lipman, M.  (1996). Natasha: Vygotskian Dialogues. New York: Teachers College Press.
Matusov, E. (2015). Chronotopes in Education: Conventional and Dialogic. Dialogic Pedagogy: An International Online Journal, 107 (3), 65-97.
Matusov, E. (2011). Irreconcilable Differences in Vygotsky’s and Bakhtin’s Approaches to the Social and the Individual: An Educational Perspective. Culture& Psychology, 17 (1), 99–119.
Matusov, E. (2009). Journey into dialogic pedagogy. New York: Nova Science Publishers, Inc
Matusov, E.  (2007). Applying Bakhtin Scholarship on Discourse in Education: A Critical Review Essay. Educational Theory, 57 (2), 215-237.
Meredith, P. (1998). Hybridity in the Third Space: Rethinking Bi-cultural Politics in Aotearoa /New Zealand. Paper Presented to Te Oru Rangahau Maori Research and Development Conference, New Zealand.
Millett, S., & Tapper, A. (2012). Benefits of Collaborative Philosophical Inquiry in Schools. Educational Philosophy and Theory, 44 (5), 546-567.
Nardi, E. (2005). Beautiful Minds. In Rich Discourses: Employing Discursive Approaches to Research in Mathematics Education”. [review of the book, Learning Discourse: discursive approaches to research in mathematics education by C. Kieran, E. Forman & A. Sfard]. European Educational Research Journal, 4 (2), 145-154.
Ozmon, H. A., & Craver, S. A. (2008). Philosophical Foundations of Education. 8th edition. Upper Saddle River: Pearson.
Ritella, G., Beatrice Ligorio, M., & Hakkarainen, K. (2016). Theorizing Space-time Relations in Education: The Concept of Chronotope. Frontline Learning Research, 4 (4). 48-55.
Schubert, W. H. (1991). Philosophical Inquiry: The Speculative Essay. In E.C. Short (ed), Forms of Curriculum Inquiry (pp 61-76). Albany: STATE UNIVERSITY of New York Press.
Smith, R. (2011). The Play of Socratic Dialogue. Journal of Philosophy of Education, 45 (2), 221-233.
Splitter, L. J. (1993). Philosophy for Children: An Important Curriculum Innovation. In M. Lipman (ed.), Thinking Children and Education (pp 385-392). U.S. A: Kendall / Hunt Publishing Company.
Vansieleghem, N., & Kennedy, D. (2011). What is Philosophy for Children, What is Philosophy with Children after Matthew Lipman? Journal of Philosophy of Education, 2 (45), 171-182.
Vansieleghem, N. (2006). Listening to Dialogue. Studies in Philosophy and Education, 25, 175–190.
Vansieleghem, N. (2005). Philosophy for Children as the Wind of Thinking. Journal of Philosophy of Education, 39 (1), 19-35.
Wegerif, R. (2008). Dialogic or Dialectic? The Significance of Ontological Assumptions in Research on Educational Dialogue”.
British Educational Research
Journal, l 34 (3), 347-361.
Wegerif, R. (2007). Dialogic Education and Technology New York: Springer Publishing Company Inc.
White, E. J. (2013 a). Bakhtinian Dialogic and Vygotskian Dialectic: Compatibilities and Contradictions in the Classroom. Educational Philosophy and Theory, 45 (1), 1-17.
White, E. J.  (2013 b). Education at the Boundary. Knowledge Cultures, 1, 145-169.
Weedon, C. (1987). Feminist Practice and Poststructuralist Theory. Oxford: Blackwell.